تبيين سير ادراكي در مساجد عصر صفوي، از ماده تا معنا مبتني ‌بر آراي ملاصدرا (موردپژوهي: مسجد امام و مسجد شيخ لطف‌الله)

عصر صفوي دوره طلايي انديشه شيعي است كه فرصت بروز در معماري آن عصر را پيدا كرده است. سير در مراتب مختلف ‌ادراكي يكي از موضوعات، تأمل برانگيز در انديشه فلاسفه شيعي‌ عصر صفوي ازجمله ملاصدرا است كه تعين آن را مي‌توان در مساجد، به عنوان شاخص‌ترين معماري عصر صفوي مشاهده كرد. اگرچه ملاصدرا ادراك را بالاتر از ساحت مادي مي‌داند، اما در سيري معنوي متكي ‌بر نظريه حركتي‌ جوهري، كالبد مساجد عصر صفوي مي‌تواند زمينه ارتقاي ادراك را فراهم كند. اين پژوهش، بين‌رشته‌اي و از نوع توصيفي-تحليلي و موردپژوهي است. هدف اين پژوهش اين است كه با واكاوي مراتب ادراكي ملاصدرا، سير ادراك از ماده به معنا را در مساجد عصرصفوي مورد بررسي قرار دهد. پرسش كليدي پژوهش اين است كه سير در مراتب مختلف ‌ادراكي مساجد صفوي، چگونه باعث ارتقاي ادراك، از ماده به معنا مي‌شود؟ در اين پژوهش، با عنايت سير معنوي در مراتب ادراكي ملاصدرا، براي ادراك در مساجد عصر صفوي در چهار ركن سكون، حركت، وصل و وحدت تعريف شده است. بعد از ركن سكون، در هر ركني به دليلي، زمينه ارتقاي ادراك در مخاطب فراهم مي‌شود؛ در ركن حركت، از طريق تداعي معاني و حركت جوهري؛ در ركن وصل، به مدد شفافيت و حضور نور؛ در نهايت در ركن وحدت، به واسطه اتحاد ناظر با فضا. ناظر با طي كردن اين اركان، مستعد ارتقاي ادراك از سطح حسي به خيالي و سپس عقلي مي‌شود.