جامعه‌شناسي غزليات انوري و سعدي با رويكرد زبان‌شناسي نقش گراي هليدي

انوري ابيوردي و سعدي شيرازي از غزلسرايان برجسته سده 6 و 7 ه.ق در عرصه غزليات عاشقانه اند كه وجود فاصله يك صد ساله بين آن دو  بررسي غزلياتشان را از منظر جامعه شناسي حائز اهميت مي سازد. در مقاله حاضر با تكيه بر رويكرد زبان شناسي نقشگراي هليدي كه براي زبان نقش مهمي در بازنمايي جهان واقع و پديده هاي اجتماعي قائل است، تحولات معنايي غزليات انوري و سعدي و نحوه انعكاس بافت موقعيتي فردي و اجتماعي آنان در ساختار غزل، موضوع تحقيق قرار گرفته است. بنابراين، پرسش اصلي تحقيق حاضر اين است كه انواع فعل در غزليات سعدي و انوري چه تحولات اجتماعي و فرهنگي را منعكس مي سازد. بدين منظور، برمبناي روش توصيفي- تحليلي و مبتني بر نظام گذرايي فعل در زبان شناسي نقشگرا، بسامد هر يك از فرآيند هاي فعلي - شامل رابطه اي، مادي، وجودي، كلامي، رفتاري و ذهني- را در 100 غزل آغازين ديوان هر يك از دو شاعر مذكور استخراج كرده و نوع كاركرد هر فرآيند در پيوند با نقش بينافردي و گستره متني هر يك با يكديگر مقايسه شده است. نتيجه اين بررسي نشان مي دهد كه غزليات انوري غالباً مبتني بر تجارب عاشقانه شخصي و به تمام معنا غزل است، حال آن كه غزل سعدي داراي معاني و مفاهيم گوناگون فردي، اجتماعي، اخلاقي و تربيتي است كه به شيوه ضمني در سطوح استعاري، تمثيلي و كنايي زبان نمود پيدا كرده است.