تحليل موضوعي و ترسيم نقشه‌ي دانش پژوهش‌هاي روان‌شناسي محيط

روان‌شناسي محيطي در دهه‌‌هاي اخير به عنوان دانش پايه‌‌ي مطالعات انسان و محيط در بسياري از حوزه‌‌هاي ميان‌‌رشته‌‌اي از جمله معماري و شهرسازي پذيرفته شده است. در اين مقاله تلاش شده تا تصويري كلي از دانش روان‌شناسي محيطي و سير تحول پژوهش‌‌هاي انجام‌شده در اين حوزه و موضوعات و رويكردهاي پژوهشي پركاربرد ارائه شود. براي نزديكي به اين هدف، دو مسير كلي دنبال شده است. در مسير نخست، مقالات منتشرشده در پايگاه اسكوپوس در بين سال‌‌هاي 1972 تا 2022 كه با كليد واژه‌‌ي «روان‌شناسي محيط» محدود شدند، با روش تحليل‌ كتابشناختي و در مسير دوم 40 مقاله با بيش‌ترين استناد از ميان موارد فوق با تمركز بيش‌تر و به روش تحليل محتوا مورد بررسي قرار گرفتند. بررسي‌ها با پرسش از افراد و منابع كليدي، حوزه‌هاي كلان پژوهشي و وضعيت اهميت و اولويت موضوعات، رويكردها و مصاديق پژوهشي در دانش روان‌شناسي محيط انجام گرفت. يافته‌ها نشان مي‌‌دهند پژوهش‌‌هاي روان‌شناسي محيط در چهار خوشه‌ي موضوعي اصلي شامل «پايداري»، «مكان»، «سلامت روان» و «رفتار مصرفي» جاي مي‌‌گيرند. رويكرد‌هاي رفتاري و شناختي مهم‌‌ترين و پركاربردترين رويكرد‌هاي روان‌شناسي در تحليل رابطه‌ي انسان و محيط بوده ‌است. مطالعات اغلب در فضاهاي شهري انجام شده‌ است و كاربري‌‌هاي تجاري، مسكوني، آموزشي و محيط‌‌هاي كاري در مراتب بعد قرار دارند، اين مطالعات از مقياس‌هاي كلان هم‌چون برنامه‌‌ريزي تا مقياس‌‌هاي خرد هم‌چون طراحي داخلي و جزئيات را شامل مي‌شوند. شمار قابل توجهي از پژوهش‌ها بر ادراك و ارزيابي انسان از كيفيت‌هاي محيط و نتايج آن هم‌چون رضايتمندي و ترجيح مكاني تمركز داشته‌اند. موضوع سلامت نيز در دهه‌هاي اخير در ميان اولويت‌هاي تحقيقاتي اين رشته قرار گرفته و هم‌چنان مسئله‌ي رو به رشدي تلقي مي‌شود. در اين ميان موضوع تعلق به مكان با رشدي پيوسته در تمام بازه‌هاي زماني مورد مطالعه به عنوان يكي از كانون‌هاي توجه پژوهشگران مطرح بوده ‌است.