تأثير پرتو گاما بر برخي شاخص‌هاي رشدي و فيتوشيميايي زعفران (Crocus sativus)

در سال‌هاي اخير كه استفاده از زعفران به دليل خصوصيات دارويي و تركيبات مؤثره آن رو به افزايش است، علاوه ‌بر افزايش توليد محصول، افزايش كمي و كيفي متابوليت‌هاي ثانويه به عنوان يكي از مهم ترين اهداف به‌نژادي در اين گياه به‌شمار مي‌رود. از طرفي، گياه زعفران به خاطر ماهيت تكثير رويشي از تنوع ژنتيكي پاييني برخوردار بوده و اصلاح از طريق جهش، مي‌تواند ابزار مناسبي براي دستيابي به تنوع مدنظر به شمار آيد. در اين مطالعه به منظور بررسي برخي تغييرات فيتوشيميايي و شاخص‌هاي رشدي بنه‌هاي پرتوتابي شده زعفران، بنه‌هاي جمع‌آوري شده در مردادماه 1398 از شهرستان قائن استان خراسان جنوبي در دو سطح 15 و 18 گري با اشعه گاما (چشمه Co^60) در پژوهشكده كشاورزي هسته اي كرج تيمار و سپس به‌همراه بنه‌هاي شاهد (بدون پرتو) در قالب طرح كاملاً تصادفي نامتعادل در گلخانه پژوهشي دانشگاه يزد كشت شدند. در اين بررسي كه تركيبات پيكروكروسين، سافرانال و كروسين برحسب جذب محلول آبي 1% به ترتيب در طول موج‌هاي 254، 330 و 440 نانومتر بر ماده خشك اندازه‌گيري شد، نتايج نشان داد كه در نمونه‌هاي پرتوتابي‌شده، محتواي اين سه تركيب (P 0.001) بيشتر از شاهد و در دُز 15 گري محتواي پيكروكروسين و كروسين (93/77 و 263/02) به‌طور معني‌دار بيشتر از 18 گري (92/34 و 262/73) بود اما درخصوص محتواي سافرانال، تفاوت بين سطوح پرتوتابي معني‌دار نبود. همچنين شاخص سطح برگ و شاخص برداشت نيز در دُز 15 گري بيشترين ميزان افزايش معني‌داري (3/06 و 0/14) را نشان داد. در اين مطالعه اگرچه تيمار پرتو گاما نتوانست تغيير معني‌داري را در تعداد بنه‌هاي دختري بين سطوح مختلف پرتو و شاهد ايجاد كند اما نتايج حاكي از كاهش معني‌دار محتواي كلروفيل نسبي و وزن متوسط بنه دختري پرتوتابي‌شده نسبت به سطح بدون پرتوتابي بود. به‌طوركلي، نتايج پژوهش حاضر نشان داد كه در صفات فيتوشيمايي و نيز شاخص برداشت و سطح برگ، گياهان تيمار 15 گري نسبت به گياهان بدون پرتوتابي، برتري معني‌داري داشتند اما در سطح بالاتر پرتو گاما، احتمالاً به دليل تخريب محتواي ژنتيكي و نيز تأثير بر روي برخي پارامترهاي بيوشيميايي، گياهان تيمار 18 گري، نتوانستند نتايج قابل قبولي را نشان دهند.