تأملي در سير تحول القاب و عناوين فرمانده كل سپاه، درعصر ساساني

از جمله مناصب درجه اول در دربار شاهنشاهي ساساني، فرمانده كل سپاه بود. فرمانده كل سپاه توسط پادشاه انتخاب، و اغلب يكي از اعضاي خاندان‌هاي اشرافي بود. به عقيده برخي از پژوهشگران تا پيش از سلطنت خسرو انوشيروان، فرمانده كل سپاه برعهده ايران‌سپاهبذ بود، و پس از اصلاحات نظامي خسرو اول اين عنوان منسوخ و چهار سپهبد جايگزين آن شد. اين در حالي است كه اين باور مغاير با برخي گزارش‌هاي برجاي مانده از متون‌ تاريخي و شواهد باستان‌شناختي است. از اين روي در مقاله حاضر كوشش شده با رويكردي توصيفي و تحليلي، و بهره‌گيري از منابع تاريخي و باستانشناختي، القاب و عناوين فرمانده كل سپاه در ادوار مختلف عصر ساساني مورد بررسي قرار گيرد. يافته‌هاي اين پژوهش بيانگر اين است كه، عنوان ايران‌سپاهبذ در دوره‌ي نخستين و مياني شاهنشاهي ساساني مرسوم نبوده، و به نظر مي‌رسد در سال‌هاي نخستين، هزاربد و در دوره مياني ارتشتاران‌سالار، لقب فرمانده كل سپاه بوده است. همچنين در سال‌‌هاي پاياني شاهنشاهي ساساني و با انجام اصلاحات نظامي توسط خسرو انوشيروان، لقب ارتشتاران‌سالار منسوخ و به جاي آن چهار سپاهبد با لقب ايران-سپاهبذ جايگزين شد. علاوه بر اين خواهيم ديد كه، قدرت ايران‌سپاهبذها پس از اصلاحات خسرو‌ اول، نه تنها كاهش نيافت بلكه به دليل برخورداري از اختيارات كشوري و لشگري افزايش هم يافت.