اثر شكل و اندازه چاله و شيوه كاشت، در استقرار اوليه نهال پسته جنگلي (Pistacia vera L.) در منطقه حفاظت شده خواجه كلات، استان خراسان رضوي

سابقه و هدف: در سال هاي اخير خشكسالي، فرسايش خاك و برداشت مستمر از پسته جنگلي (Pistacia vera L.) باعث عدم تجديد حيات طبيعي اين گونه با ارزش در جنگل خواجه كلات شده است. بنابراين به نظر مي رسد كمك به مديريت رواناب، نگهداشت آب پاي نهال و كاهش رقابت گياهان كف جنگل نظير Poa bulbosa و Carex stenophylla  به استقرار اين گياه در طبيعت كمك نمايد. لذا اين تحقيق با هدف ارزيابي كارآيي اندازه ها و شكل هاي مختلف چاله هاي جمع آوري آب بر استقرار اوليه نهال پسته جنگلي درشرايط رويشگاه طبيعي آن انجام شد. مواد و روش ها: محدوده اي به ابعاد 26.5 ×80 متر مربع جهت احداث چاله ها به عنوان منطقه اجراي طرح، در پاييز 1398 در جنگل پسته خواجه كلات خراسان رضوي در نظر گرفته شد. دو روش كشت مستقيم بذر و نهال، 2 شكل چاله و 4 اندازه چاله شامل چاله هاي بدون دستك (شاهد)، چاله هاي با دستك هاي به طول 20 ،50 و 100 سانتي متر و هلالي با شعاع و قطر شاهد (كاشت نهال در سطح زمين)،10×20، 25×50 و 50 ×100 سانتي متر)، در 8 تكرار به صورت فاكتوريل در قالب طرح كاملا تصادفي در رويشگاه طبيعي پسته جنگلي بررسي شد. ارزيابي از بذر هاي مستقر شده و نهال ها در طي ماه هاي رويش ارديبهشت و تير 1399 انجام شد. صفات ارتفاع و زنده ماني نهال هاي كشت شده و نيز رطوبت و دماي خاك در محل ريشه سنجيده شد. تحليل داده ها با استفاده از نرم افزارMnitab.V19  با روش آناليز كوواريانس (گزينه Random/ Nest) و مقايسه ميانگين داده هاي ارتفاع، رطوبت و دما با آزمون توكي در سطح 5 درصد (رابطه همبستگي بين خصوصيات اندازه گيري شده در دو زمان ارديبهشت و تير ماه نيز سنجيده شد)، سنجش رابطه رطوبت و دما با زنده ماني، توسط رگرسيون لجستيك و زنده ماني به دليل وجود داده هاي شمارشي (صفر و يك) و اسمي بودن متغير، توسط آزمون كاي اسكوئر انجام شد. نتايج: نتايج نشان داد كه از بين دو روش كاشت، تيمار نهال كاري نسبت به بذر كاري از موفقيت بيش تري برخوردار بود. تيمار بذر كاري با عدم موفقيت مواجه شد و هيچگونه رشد و استقرار گياه مشاهده نشد. در روش كشت گلداني، بيش ترين زنده ماني و ارتفاع نهال ها و نيز بيش ترين رطوبت و كم ترين دما در مجاورت ريشه گياه در چاله هاي دستك دار و هلالي با ابعاد 50 و 100 سانتي متر وجود داشت. چاله هلالي (50) از نظر ارتفاع نهال، داراي بيش ترين ميزان و به ترتيب بعد از آن چاله هاي هلالي (100)، چاله دستك دار (100) و چاله دستك دار (50)، داراي بيش ترين ميزان از نظر ارتفاعي بودند. كم ترين ارتفاع نهال ها نيز مربوط به تيمار شاهد بود. چاله دستك دار (100)، داراي بيش ترين ميزان رطوبت و به ترتيب بعد از آن چاله هلالي (100)، چاله هلالي (50) و دستك دار (50) داراي بيش ترين ميزان از نظر رطوبت خاك بودند، كم ترين ميزان رطوبت چاله ها نيز، مربوط به تيمار شاهد بود. نتايج رگرسيون لجستيك بين زنده ماني نهال ها در تير ماه با دما و رطوبت چاله ها در ارديبهشت ماه نيز، معني دار شد (P≤0.05) و مشخص شد كه با افزايش ميزان رطوبت زنده ماني افزايش، و با افزايش دما زنده ماني كاهش يافته است. به همين ترتيب چاله هاي دستك دار و هلالي با ابعاد 50 و 100 سانتي متر، بيش ترين تاثير را بر كاهش گياهان مهاجم داشتند و از اين طريق نيز به زنده ماني نهال پسته جنگلي كمك كردند. نتيجه ‌گيري: از جمله دلايلي كه مي توان به عدم جوانه زني بذر ها در تيمار بذر كاري نسبت داد، وجود تنش خشكي و خواب بذر مي باشد. با افزايش طول دستك و قطر هلالي، محدوده جمع آوري رواناب افزايش يافته و ميزان حجم آب بيش تري در اختيار نهال قرار مي گيرد. تخريب در چاله هاي با قطر 20 و چاله هاي با دستك به طول 20 سانتي متر باعث كاهش كارآيي آن ها شد. بطور كلي براي كمك به استقرار نهال پسته جنگلي روش هاي جمع آوري آب مفيد هستند علاوه براين، با افزايش اندازه چاله و دستك، امكان استقرار نهال پسته افزايش مي يابد.