گونه‌شناسي و طبقه‌بندي فرش‌هاي تصويرشده در نگاره‌هاي نسخه شاهنامه طهماسبي

شاهنامه شاه‌طهماسب يك اثر هنريِ بي‌بديل اوايل مكتب نگارگري صفوي (تبريز دو) است؛ كه مشتمل بر 258 نگاره بوده و نگاره‌هاي‌ اين شاهنامه حاصل درهم‌آميختگي دو مكتب مهم نگارگري پيش از خود يعني مكاتب هرات و تركمانان مي‌باشد. عناصر موجود در طراحي هر يك از نگاره‌هاي منعكس شده در شاهنامه شاه‌طهماسب شامل مناظر طبيعي، صحنه‌هاي بزم و رزم، داستان‌هاي اسطوره‌اي، بناهاي معماري ايراني و فرش به عنوان جزء شاخص در نقش‌پردازي اين شاهكار هنري محسوب مي‌شود. مسأله اصلي در اين پژوهش مطالعه طرح كلي و طبقه‌بندي فرش‌هاي تصويرگري شده در نگاره‌هاي نسخه شاهنامه شاه‌طهماسب و نيز بررسي نقوش و اجزاي به‌كار رفته در آن‌ها است كه با هدف دست‌يابي به مجموعه‌اي از اطلاعات طبقه‌بندي شده از اين فرش‌ها در حوزه‌ ساختارشناسي طرح و نقش فرش ايراني اجرا شده كه در نهايت زمينه‌اي براي مقايسه دست‌آوردهاي اين پژوهش با فرش‌هاي بازمانده از دوره صفوي را فراهم آورد. بنابراين سوالات اصلي اين پژوهش عبارتند از: 1- ويژگي‌هاي نقوش و اجزاي فرش‌هاي بازتاب يافته در نگاره‌هاي نسخه شاهنامه شاه‌طهماسب چگونه است؟2- تنوع و طبقه‌بندي طرح‌ها در فرش‌هاي بازتاب يافته در نگاره‌هاي نسخه شاهنامه شاه‌طهماسب چگونه است؟روش تحقيق، توصيفي‌تحليلي با رويكرد ساختارشناسي طرح و نقش بوده و تجزيه و تحليل اطلاعات به شيوه كيفي انجام گرفته است. جمع‌آوري اطلاعات به منظور دست‌يابي به پيشينه و سوابق تاريخي و شناسايي نگاره‌هاي شاهنامه، كتابخانه‌اي است. جامعه آماري مربوط به نگاره‌هاي نسخه شاهنامه شاه‌طهماسب كه داراي طرح فرش مي باشند، 80 نمونه را شامل مي‌شود كه از اين ميان تعداد 5 گروه از طبقه‌بندي طرح و نقش قالي كه شامل 3 نمونه از گروه فرش‌هاي افشان، 2 نمونه طرح لچك‌ترنج، 3 نمونه طرح ترنج‌دار، 3 نمونه طرح قابي، 3 نمونه فاقد طرح و نقش متن به صورت هدفمند و بر اساس تنوع و كامل بودن طرح، براي تحليل اطلاعات، به عنوان جامعه نمونه انتخاب و بررسي شده‌اند. نتايج تحقيق نشان مي‌دهد كه ظهور طرح‌هاي افشان و گردان، حاصل ميل و شور هيجان نگارگران مكتب تركمانان و اجراي طرح‌هاي قابي و واگيره‌اي دقيق محصول فعاليت نگارگران مكتب هرات (دو مكتب تاثيرگذار و پايه اصلي مكتب نگارگري تبريز دوره صفوي) مي‌باشد و با توجه به نحوه اجرا، دقت و پردازش طرح و نقش قالي هاي نقاشي شده در نگارگره ها، به نظر مي‌رسد فرش‌هاي موجود در اين‌ نگاره‌ها بيشتر جنبه تزئيني داشته و در تركيب بندي و فضاسازي كلي موضوع بكارگرفته شده اند.