بررسي مولفه‌هاي فرهنگي - اجتماعي در پيكره‌بندي فضايي آرامگاه‌هاي اسلامي مراكش (قرن دوم ه.ق/8 ميلادي تا چهارده ه.ق/16 ميلادي)

آرامگاه‌ها، بناهاي فرهنگي - اجتماعي و متبركه در دوران اسلامي‌اند كه بعد از مساجد، به‌عنوان جزء جدايي‌ناپذير معماري آييني اهميت ويژه‌اي دارند. با توجه به اهميتِ شناسايي سنت‌هاي منطقه‌اي مختلف، در مورد معماري تدفيني جهان اسلام در طي قرون متمادي، مطالعات چندان متمركزي بر بناهاي زيارتگاهي غرب سرزمين تاريخي جهان اسلام صورت نگرفته است. هدف نوشتار حاضر مطالعه نقش مؤلفه‌هاي فرهنگي-اجتماعي در پيكره‌بندي فضايي پنج نمونه از زيارتگاه‌هاي اسلامي، در حوزه جغرافيايي شمال غربي آفريقا، مغرب الاقصي (مراكش) از قرن هشتم تا قرن هجدهم ميلادي است. در گام اول با روش تحقيق توصيفي-تاريخي و بهره‌گيري از مطالعات اسنادي و كتابخانه‌اي، داده‌هاي مستخرج از نمونه‌هاي موردي، جمع‌آوري‌شده است. بناهاي معرفي‌شده با سه مؤلفه سلسله‌مراتب فضايي، انتظام فضايي و دسترسي‌پذيري فضايي بررسي تطبيقي مي‌شود. در گام دوم با روش توصيفي-تحليلي و بهره‌گيري از روش نحو فضا، ويژگي‌هاي منحصربه‌فرد كاركردي-فضايي، ابعاد و كيفيات معماري حاكم بر آرامگاه‌هاي اسلامي اين منطقه، ازنقطه‌نظر چگونگي ارتباط با محيط پيرامون، موردبحث قرار مي‌گيرد. نتايج پژوهش نشان مي‌دهد كه ساختار كالبدي-فرمي بناهاي آرامگاهي مراكش در دوره اسلامي، از الگوي اوليه واحدي تبعيت مي‌كند اما وجه تمايز اين بناها با يكديگر در سازمان فضايي حياط دروني و پيكره‌بندي فضايي آرامگاه‌هاست. زاويه مولاي ادريس دوم در شهر فاس به دليل انتظام فضايي بالا و دسترس‌پذيري -كه در پلان قابل‌مشاهده است با بالاترين ضريب هم‌پيوندي فضا، بهترين پيكره‌بندي فضايي را داراست.