كاربرد شاخص فاصله ژنوتيپ-ايدئوتيپ چند صفتي (MGIDI) در گزينش ژنوتيپ هاي برتر جو در منطقه گرم و خشك داراب

مقدمه و هدف: جو به عنوان يكي از گياهان زراعي مهم بعد از گندم، ذرت و برنج مي باشد. جو منبع غذايي بسيار خوبي براي انسان است و از آن براي تغذيه دام نيز استفاده مي شود. هدف از اين تحقيق، ارزيابي و انتخاب ژنوتيپ هاي برتر با عملكرد دانه بالا و خصوصيات زراعي مطلوب و همچنين بررسي كاربرد شاخص MGIDI در انتخاب ژنوتيپ هاي برتر جو بر مبناي صفات مختلف مورفو-فنولوژيك در منطقه گرم و خشك جنوب فارس بود.مواد و روش‌ها: به منظور گزينش ژنوتيپ هاي برتر جو در مناطق جنوبي استان فارس با استفاده از شاخص MGIDI، تعداد 108 لاين خالص در قالب طرح حجيم‌شده بدون تكرار آگمنت همراه با چهار ژنوتيپ شاهد (نوروز، اكسين، نوبهار و WB-97-11) در مركز تحقيقات و آموزش كشاورزي و منابع طبيعي فارس (ايستگاه داراب) طي سال زراعي 1400-1399 ارزيابي شدند. شاخص MGIDI براي انتخاب ژنوتيپ هاي برتر با استفاده از 13 صفت مورفو-فنولوژيك محاسبه شد. اين صفات شامل عملكرد دانه، تعداد سنبله در متر مربع، تعداد دانه در سنبله، وزن سنبله، وزن هزار دانه، تراكم سنبله، طول دوره پر شدن دانه، طول پدانكل، طول ريشك، طول سنبله، ارتفاع بوته، تعداد روز تا ظهور سنبله و تعداد روز تا رسيدگي بود. يافته‌ها: با توجه به نتايج تجزيه واريانس تفاوت معني داري بين لاين هاي مورد مطالعه براي همه صفات (به جزء طول ريشك و وزن هزار دانه) در سطوح احتمال پنج و يك درصد مشاهده شد. همچنين نتايج نشان داد كه تفاوت معني داري بين لاين ها و شاهدهاي آزمايش در همه صفات (به جزء طول پدانكل) وجود داشت . نتايج تجزيه به عامل ها براي 13 صفت مورد بررسي، پنج عامل پنهاني را شناسايي كرد كه 80/2 درصد از تنوع كل داده ها را توجيه نمود. بر مبناي شاخص MGIDI ژنوتيپ هاي L110، L99، L88، L51، L56، L108، L63، L33، L50، L112، L52، L36، L20، L69، L68، L94 و L35 به ترتيب با كمترين مقدار اين شاخص جزء برترين ژنوتيپ ها بودند. بيشترين و كمترين مقدار درصد ديفرانسيل گزينش شاخص MGIDI به ترتيب مربوط به صفات عملكرد دانه (11/5 درصد) و وزن هزار دانه (3/62- %) بود. نتايج نشان داد كه مقدار پايين صفات تعداد دانه در سنبله و وزن سنبله و مقدار بالاي تعداد سنبله در متر مربع عامل مؤثر در انتخاب ژنوتيپ هاي برتر با استفاده از عامل اول بود كه بر مبناي اين عامل ژنوتيپ هاي L20، L94، L110 و L88 برتر بودند. در عامل دوم، بالا بودن مقدار صفات تعداد روز تا رسيدگي، عملكرد دانه و طول دوره پر شدن عامل اصلي انتخاب ژنوتيپ ها بود و بر مبناي اين عامل ژنوتيپ L112 برتر بود. عامل سوم ژنوتيپ ها را بر اساس مقدار بالاي هر دو صفت ارتفاع بوته و طول پدانكل گزينش كرد كه ژنوتيپ هاي L88 و L94 براساس عامل سوم ايده آل بودند. عامل چهارم ژنوتيپ ها را بر اساس طول ريشك و طول سنبله بالا گزينش كرد (ژنوتيپ L33 برتر بود) و عامل پنجم ژنوتيپ هاي با طول دوره ظهور سنبله و وزن هزار دانه پايين را انتخاب كرد و بر اساس اين عامل ژنوتيپ هاي L50، L35 و L51 ايده آل بودند. نتيجه‌گيري: دركل نتايج نشان داد كه هيچ كدام از عامل ها، نتوانستند ژنوتيپ هاي برتر را بر اساس مقدار ايده آل همه صفات دروني خود دسته بندي نمايند. به همين دليل نهايتاً ژنوتيپ هايي انتخاب شدند كه كمترين مقدار MGIDI را داشته و علاوه بر آن، عملكرد دانه آن ها از متوسط عملكرد دانه ژنوتيپ هاي انتخاب‌نشده بالاتر بود. بنابراين، در بين ژنوتيپ هاي انتخابي با استفاده از شاخص MGIDI، ژنوتيپ هاي L99، L88، L51، L56، L108، L63، L20، L69 و L94 جزء ژنوتيپ هاي برتر در اين تحقيق بودند. از طرفي اثبات كارايي و توسعه شاخص جديدي مثل MGIDI نياز به تحقيقات بيشتري در ساير گياهان دارد.