ارزيابي مقاومت به بيماري‌هاي لكه برگي و خصوصيات عملكردي ژنوتيپ‌هاي باقلا با استفاده از تجزيه كلاستر و باي پلات ژنوتيپ × صفت

مقدمه و هدف: باقلا يكي از حبوبات چند منظوره با دامنه سازگاري وسيع، ارزش غذايي بالا، خواص دارويي و قابليت تثبيت بيولوژيك نيتروژن است. سطح زير كشت باقلا طي سال‌هاي اخير كاهش يافته است، افزايش سطح زير كشت و افزايش عملكرد در واحد سطح، با معرفي ارقام مقاوم به تنش‌هاي زيستي و غيرزيستي امكان‌پذير خواهد‌بود. مواد و روش‌ها: به منظور بررسي مقاومت مزرعه‌اي 64 ژنوتيپ‌ باقلا در برابر بيماري‌هاي قارچي و همچنين گزينش ژنوتيپ‌هايي با صفات عملكردي مطلوب، آزمايشي در قالب طرح لاتيس ساده (8 × 8) در دو تكرار در در ايستگاه‌‌هاي تحقيقات كشاورزي گرگان و دزفول در سال زراعي 95-1394 اجرا شد. به منظور محاسبه سطح زير منحني استاندارد شده پيشرفت بيماري sAUDPC، از زمان ظهور اولين علائم بيماري‌هاي لكه برگي نمونه‌برداري در 5 مرحله انجام شد. تجزيه واريانس مركب و تجزيه همبستگي براي ده صفت فيزيولوژيكي، مرفولوژيكي، فنولوژيكي و شدت بيماري انجام شد. همچنين دو روش گزينش گرافيكي تجزيه باي پلات ژنوتيپ × صفت (GT) در تركيب با تجزيه خوشه‌اي براي ارتقاء چندين صفت كمي و مقاومت به بيماري به‌طور همزمان انجام شد. خوشه بندي ژنوتيپ ها و صفات به تفكيك در هر آزمايش با استفاده از روش Ward و فاصله مربع اقليدسي انجام شد و نقشه گرافيكي هيت‌مپ با استفاده از نرم افزار MetaboAnalyst 3.0 ترسيم شد.يافته‌ها: نتايج تجزيه واريانس مركب نشان داد كه تفاوت بسيار معني‌دار در سطح احتمال يك درصد بين ژنوتيپ‌هاي باقلا براي صفات زراعي و مقاومت به بيماري وجود دارد. عملكرد دانه داراي بيشترين همبستگي مثبت و معني‌دار با وزن صد دانه و تعداد دانه در غلاف بود. بر اساس نتايج تجزيه گرافيكي هيت مپ ژنوتيپ‌هاي باقلا به ترتيب در سه و چهار گروه در گرگان و دزفول قرار گرفتند. گروه‌هاي متمايز به‌دست‌آمده، براي استخراج ژنوتيپ‌هايي با ويژگي‌هاي متنوع و شناسايي تنوع خزانه ژني مفيد هستند. بردارهاي موجود در باي‌پلات نشان دادند، ارتباط مثبت بين صفات تعداد دانه در غلاف، وزن صد دانه و ارتفاع بوته با عملكرد دانه وجود دارد و تجزيه همبستگي نيز اين نتايج را تائيد كرد، صفات ارتفاع بوته، تعداد دانه در غلاف و وزن صد دانه معياري جهت بهبود عملكرد دانه در برنامه اصلاحي هستند. بر اساس نتايج حاصل از GT باي‌پلات، ژنوتيپ‌هاي G52، G56 و G58 در گرگان و ژنوتيپ‌هاي G47، G51 و G56 در دزفول، به عنوان برترين ژنوتيپ‌ها شناخته شدند. نتيجه‌گيري: ژنوتيپ‌هاي متعددي براي استفاده بالقوه به عنوان والدين انتخاب شدند، ژنوتيپ‌هاي G48 و G62 براي عملكرد دانه و صفات مربوطه و رقم Ascot به عنوان منبع مقاومت در برابر لكه شكلاتي براي برنامه‌هاي اصلاحي باقلا در نظر گرفته شدند. ژنوتيپ‌هاي G47، G51، G52،G55 ،G56  و G58 براي بررسي‌هاي بيشتر و معرفي رقم انتخاب شدند.