بررسي تنوع ژنتيكي توده‌هاي گندم نان از لحاظ صفات زراعي و نشانگرهاي مولكولي SSR

ﻣﻘﺪﻣﻪ و ﻫﺪف: ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﻨﻮع ژﻧﺘﯿﮑﯽ در ﮔﯿﺎﻫﺎن زراﻋﯽ ﺑﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺑﻪﻧﮋادي و ﺣﻔﺎﻇﺖ از ذﺧﺎﯾﺮ ﺗﻮارﺛﯽ اﻣﺮي ﺿﺮوري اﺳﺖ و ﯾﮏ ﮔﺎم ﮐﻠﯿﺪي در ارزﯾﺎﺑﯽ ﺳﺎزﮔﺎري ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺑﺎ ﺷﺮاﯾﻂ ﺟﺪﯾﺪ ﻣﺤﯿﻄﯽ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﻧﺘﺨﺎب ارﻗﺎم ﺟﺪﯾﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. روشﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮآورد ﺗﻨﻮع ژﻧﺘﯿﮑﯽ در ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮔﯿﺎﻫﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ از آن ﻣﻮارد ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﺻﻔﺎت ﻣﻮرﻓﻮﻟﻮژي و ﻧﺸﺎﻧﮕﺮﻫﺎي DNA اﺷﺎره ﻧﻤﻮد. ﻣﻮاد و روشﻫﺎ: ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺗﻨﻮع ژﻧﺘﯿﮑﯽ ﺑﯿﻦ 25 ﺗﻮده ﮔﻨﺪم ﻧﺎن از ﻧﻈﺮ 23 ﺻﻔﺖ زراﻋﯽ و 20 ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ SSR ﺑﺮرﺳﯽ ﺷﺪ. آزﻣﺎﯾﺸﯽ ﻣﺰرﻋﻪاي در ﺳﺎل 1395-96 در ﻗﺎﻟﺐ ﻃﺮح ﺑﻠﻮكﻫﺎي ﮐﺎﻣﻞ ﺗﺼﺎدﻓﯽ ﺑﺎ ﺳﻪ ﺗﮑﺮار در ﺷﺮاﯾﻂ دﯾﻢ و آﺑﯿﺎري آﺧﺮ ﻓﺼﻞ در ﻣﺰرﻋﻪ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗﯽ و آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎهﻫﺎي ﭘﺮدﯾﺲ ﮐﺸﺎورزي و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ داﻧﺸﮕﺎه رازي ﺑﻪ اﺟﺮا درآﻣﺪ. ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎ: ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﺠﺰﯾﻪ وارﯾﺎﻧﺲ ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ اﺧﺘﻼف ﻣﻌﻨﯽداري ﺑﯿﻦ ﺗﻮدهﻫﺎ ﺑﺮاي اﮐﺜﺮ ﺻﻔﺎت ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ وﺟﻮد داﺷﺖ. ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺧﻮﺷﻪاي ﺗﻮدهﻫﺎ در ﭼﻬﺎر ﮔﺮوه ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ. ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ و ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺧﻮﺷﻪاي ﺣﺎﮐﯽ از آن ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﻮدهﻫﺎي ﺷﻤﺎره 18 ،15 ،6 ،13 ،2 و 10 ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ ﺗﻮدهﻫﺎ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت زراﻋﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﻗﺎﺑﻞ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﺑﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي اﺻﻼﺣﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﻮدهﻫﺎي ﺷﻤﺎره 11 ،24 ،3، 12 و 16 ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺿﻌﯿﻒﺗﺮﯾﻦ ﺗﻮدهﻫﺎ از ﻧﻈﺮ ﺻﻔﺎت زراﻋﯽ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺷﺪﻧﺪ. در ارزﯾﺎﺑﯽ ﺗﻨﻮع ژﻧﺘﯿﮑﯽ ﺗﻮدهﻫﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از 20 ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ SSR، 16 ﺗﺮﮐﯿﺐ آﻏﺎزﮔﺮي ﮐﻪ ﭼﻨﺪﺷﮑﻠﯽ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ داﺷﺘﻨﺪ، اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪﻧﺪ. درﺻﺪ ﭼﻨﺪﺷﮑﻠﯽ ﮐﻞ 93/75 ﺑﺮآورد ﮔﺮدﯾﺪ. آﻏﺎزﮔﺮﻫﺎي XGWM350-7D ،XCFD168-2D و XGWM136-1A ﺑﺎ ﺻﺪ درﺻﺪ ﭼﻨﺪ ﺷﮑﻠﯽ، ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺗﻌﺪاد آﻟﻞ، ﻣﻘﺪار ﺑﺎﻻي ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﻣﺤﺘﻮي اﻃﻼﻋﺎت ﭼﻨﺪﺷﮑﻠﯽ، ﺷﺎﺧﺺ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮي، ﺷﺎﺧﺺ ﻧﺴﺒﺖ ﭼﻨﺪﺷﮑﻠﯽ ﻣﺆﺛﺮ و ﺷﺎﺧﺺ ﻗﺪرت ﺗﻔﮑﯿﮏ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﮑﺜﯿﺮ ﺑﺎﻻي ﺑﺎﻧﺪﻫﺎ و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻮارﻫﺎي ﭼﻨﺪﺷﮑﻠﯽ ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮﯾﻦ آﻏﺎزﮔﺮﻫﺎ ﺑﺮاي ﮔﻨﺪم در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﻌﺪي ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪﻧﺪ. ﺗﺠﺰﯾﻪ وارﯾﺎﻧﺲ ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ﻣﯿﺰان ﺗﻨﻮع درون ﮔﺮوهﻫﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﺗﻨﻮع ﺑﯿﻦ ﮔﺮوهﻫﺎ ﺑﻮد. ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺧﻮﺷﻪاي ﺑﻪ روش UPGMA ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺿﺮﯾﺐ ﺗﺸﺎﺑﻪ ﺟﺎﮐﺎرد ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي 25 ﺗﻮده ﮔﻨﺪم ﻧﺎن در ﭼﻬﺎر ﮔﺮوه ﻣﺘﻔﺎوت ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺑﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت اﺻﻠﯽ ﺗﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎﻻﯾﯽ ﻧﺸﺎن داد و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺗﻮدهﻫﺎي ﺷﻤﺎره 3 ،1 و 25 ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ ژﻧﺘﯿﮑﯽ ﺑﺎ ﺗﻮدهﻫﺎي ﺷﻤﺎره 7 ،13 و رﻗﻢ ﭘﯿﺸﮕﺎم داﺷﺘﻨﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﯽﺗﻮان اﻧﺘﺨﺎب واﻟﺪﯾﻦ از اﯾﻦ دو ﮔﺮوه را ﺑﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي اﺻﻼﺣﯽ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﻧﻤﻮد. ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮي: ارزﯾﺎﺑﯽ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت زراﻋﯽ ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ﺗﻮدهﻫﺎي ﺷﻤﺎره 18 ،15 ،6 ،13 ،2 و 10 ﺗﻮدهﻫﺎي ﺑﺮﺗﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﺑﯿﻦ آنﻫﺎ، ﺗﻮدهﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻣﻨﺸﺄ ﺧﺎرﺟﯽ و داﺧﻠﯽ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ. در ارزﯾﺎﺑﯽ ﺗﻨﻮع ژﻧﺘﯿﮑﯽ ﺗﻮدهﻫﺎ، آﻏﺎزﮔﺮﻫﺎي XGWM350-7D ،XCFD168-2D و XGWM136-1A ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮﯾﻦ آﻏﺎزﮔﺮﻫﺎ ﺑﺮاي ﮔﻨﺪم در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﻌﺪي ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺷﺪﻧﺪ. ﻧﺸﺎﻧﮕﺮﻫﺎي ﺑﺎ ﭘﻠﯽﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﺑﺎﻻ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮﻫﺎ و ﺗﻮدهﻫﺎي داراي ﺑﺎﻧﺪﻫﺎي ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد در اﻟﮕﻮي ﻧﻮارﺑﻨﺪي ﻧﯿﺰ از ارزش ﺑﺎﻻﯾﯽ ﺟﻬﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي اﺻﻼﺣﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل، ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ژنﻫﺎي ﻣﻔﯿﺪ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﻪ اﻧﻮاع ﺗﻨﺶﻫﺎي زﯾﺴﺘﯽ و ﻏﯿﺮزﯾﺴﺘﯽ در ﮔﻨﺪم و ارﺗﻘﺎء ارﻗﺎم ﻣﺨﺘﻠﻒ آن ﺑﺮﺧﻮردار ﻫﺴﺘﻨﺪ.