ارزيابي تحمل خشكي در ژنوتيپ‌هاي گلرنگ با استفاده از شاخص‌هاي تحمل

مقدمه و هدف: گلرنگ درصد قابل توجهي روغن دارد و يكي از گياهان روغني مهم به‌شمار مي‌رود. اين گياه به منظور استفاده از گلچه‌ها براي رنگ و طعم‌دهندگي به غذا، دارو و تغذيه دام و پرندگان كشت مي‌شود. از طرفي كم‌آبي يكي از مهم ترين تنش‌هاي محيطي است كه باعث كاهش در راندمان و توليد اين محصول زراعي مي‌گردد. هدف از اين تحقيق بررسي تحمل تنش خشكي در ژنوتيپ‌هاي گلرنگ با استفاده از شاخص ‎هاي كمي تحمل به تنش خشكي بود.مواد و روش‌ها: آزمايش به صورت كرت‌هاي خرد شده در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي در سه تكرار در شهرستان ابركوه در سال 96-1395 انجام شد. عامل اصلي شامل سه رژيم آبياري بدون تنش، قطع آبياري از مرحله 50 درصد گلدهي تا رسيدگي (تنش گلدهي) و قطع آبياري از مرحله شروع دانه‌بندي تا رسيدگي (تنش دانه‌بندي) بود. ژنوتيپ‌هاي گلرنگ شامل فرامان، سينا، گلدشت، پرنيان، صفه، محلي اراك 2811، رقم محلي اصفهان، توده كاشان، توده شيراز و توده كرمان در كرت‌هاي فرعي قرار گرفتند. شاخص‌هاي تحمل به تنش خشكي مورد استفاده در اين مطالعه شامل شاخص تحمل (TOL)، شاخص حساسيت به تنش (SSI)، شاخص ميانگين بهره‌وري (MP)، شاخص ميانگين هندسي عملكرد (GMP)، شاخص ميانگين‌ هارمونيك (HM)، شاخص تحمل تنش (STI)، شاخص عملكرد (YI) و شاخص پايداري عملكرد (YSI) بود كه با استفاده از عملكرد دانه ژنوتيپ‌ها در شرايط بدون تنش (Yp) و تنش خشكي (Ys) محاسبه شدند.يافته‌ها: نتايج تجزيه واريانس نشان داد كه اثر ژنوتيپ‌، تنش و اثر متقابل تنش× ژنوتيپ براي عملكرد دانه معني‌دار بود. نتايج تجزيه واريانس ساده نشان داد كه اختلاف معني‌داري بين ژنوتيپ‌ها از نظر Ypو Ys و شاخص‌هاي MP، GMP، HM، STI و YI در هر دو شرايط تنش وجود دارد. ضرايب همبستگي ساده بين شاخص‌هاي تحمل به تنش خشكي و عملكرد دانه نشان داد كه شاخص‌هاي MP، GMP، HM، STI و YI‌ همبستگي مثبت و معني‌داري با عملكرد دانه در شرايط بدون تنش و عملكرد دانه در هر دو شرايط تنش گلدهي و دانه‌بندي داشتند. لذا اين شاخص‌ها براي شناسايي ژنوتيپ‌هاي برتر مناسب بودند. مقايسه ژنوتيپ‌هاي مختلف گلرنگ با استفاده از نمودار چند متغيره باي‌پلات نشان داد كه ژنوتيپ‌هاي سينا، توده كرمان و فرامان در مجاورت بردار شاخص‌هاي مناسب تحمل خشكي قرار گرفتند. بنابراين مي‌توان اين ژنوتيپ‌ها را به‌عنوان ژنوتيپ‌هاي برتر در شرايط بدون تنش و هر دو شرايط تنش گلدهي و دانه‌بندي در نظر گرفت. نمودار سه‌بعدي Yp، Ys و STI نيز نتايج باي‌پلات را تأييد نمود.نتيجه‌گيري: نتايج نمودار سه‌بعدي و باي‌پلات براي ژنوتيپ‌هاي مورد بررسي نشان داد كه مي‌توان ژنوتيپ‌هاي سينا، توده كرمان و فرامان را ‌به‌عنوان ژنوتيپ‌هاي متحمل به تنش خشكي در هر دو شرايط اعمال تنش پس از مراحل گلدهي و دانه‌بندي پيشنهاد نمود.