بررسي تحمل به تنش گرماي انتهاي فصل در برخي اكوتيپ‌هاي ماشك تلخ

مقدمه و هدف: تنش گرماي انتهاي فصل به ‏عنوان يكي از تنش‏ هاي غيرزنده مهم، نقش بسزايي در كاهش رشد و توليد محصولات زراعي در بسياري از مناطق دنيا از جمله مناطق مركزي و جنوبي ايران دارد.مواد و روش ‏ها: به ‏منظور بررسي تأثير تنش گرماي انتهاي فصل بر عملكرد و برخي صفات مرتبط با آن در ماشك تلخ، آزمايشي در سال زراعي 1400-1399 در مزرعه پژوهشي دانشگاه ولي‏عصر (عج) رفسنجان در قالب طرح بلوك‏ هاي كامل تصادفي با سه تكرار روي 18 اكوتيپ ماشك تلخ متعلق به استان‏ هاي آذربايجان شرقي، آذربايجان غربي، اردبيل و زنجان انجام شد. اكوتيپ‏ ها در سه تاريخ كاشت (25 بهمن، 10 اسفند و 25 اسفند ماه) كشت شدند و داده‏ هاي حاصل به‏ صورت تجزيه مركب مورد تجزيه و تحليل قرار گرفتند. تاريخ ‏هاي كاشت به شكلي در نظر گرفته شدند كه گياه با تنش گرماي انتهاي فصل مواجه گردد. صفات مورد بررسي شامل روز تا 50 درصد گل‏دهي، روز تا پايان گل‏دهي، روز تا رسيدگي، ارتفاع ساقه، طول ريشه، وزن خشك اندام هوايي، عملكرد دانه، وزن هزار دانه و شاخص برداشت بود.يافته‏ ها: نتايج تجزيه واريانس مركب نشان داد كه اكوتيپ ‏هاي مورد مطالعه از نظر همه صفات مورد ارزيابي اختلاف معني ‏داري داشتند؛ لذا وجود تنوع ژنتيكي قابل ملاحظه‏اي در بين اكوتيپ‏ هاي ماشك تلخ را به اثبات رساند. با توجه به نتايج مقايسات ميانگين تمام صفات ارزيابي ‏شده به ‏جز ارتفاع ساقه و طول ريشه، با تأخير در تاريخ كاشت از 25 بهمن به 10 اسفند و 25 اسفند، تحت تأثير تنش گرمايي انتهاي فصل قرار گرفتند و كاهش يافتند اما با توجه به معني‏ دار شدن اثر متقابل تاريخ كاشت در اكوتيپ، مقدار كاهش براي اكوتيپ ‏هاي مورد بررسي يكسان نبود. تجزيه خوش ه‏اي بر اساس صفات ارزيابي‏ شده در تاريخ ‏هاي مختلف كاشت (25 بهمن، 10 اسفند و 25 اسفند ماه) به ‏طور جداگانه انجام گرفت و در هر تاريخ كاشت اكوتيپ ‏هاي مورد بررسي در سه گروه‏ طبقه ‏بندي شدند.نتيجه‏ گيري: به‏ طوركلي بر طبق نتايج اكوتيپ‏ هاي مراغه و بايقوت هر دو متعلق به استان آذربايجان شرقي به‏‌ترتيب از لحاظ تحمل به تنش گرماي انتهاي فصل برتر از ساير اكوتيپ‏ ها بودند و جهت كشت مستقيم در شرايط آب و هوايي رفسنجان و يا به ‏كارگيري در برنامه‏ هاي به‏ نژادي افزايش تحمل به تنش گرماي انتهاي فصل توصيه مي‏ شوند.