شناسايي ژنوتيپ هاي متحمل به تنش خشكي در جو با استفاده از شاخص هاي كمي تحمل

مقدمه و هدف: مهم‌ترين عامل محدودكننده رشد گياهان در شرايط ديم، آب مي‌باشد و چون بخش اعظم اراضي ايران در نواحي خشك و نيمه‌خشك واقع شده‌اند، تعيين تحمل نسبي به خشكي در گياهان زراعي از اهميت ويژه برخوردار است. با ارزيابي ژنوتيپ‌هايي از هر گياه كه تحت شرايط كم‌آبي قادر به ارائه عملكرد نسبتاً قابل قبولي باشند، مي‌توان با اطمينان بيشتري آن‌ها را در نواحي خشك و نيمه‌خشك كشت نمود.مواد و روش‌ها: به‌منظور بررسي اثر تنش خشكي و انتخاب ژنوتيپ هاي متحمل به خشكي در جو، 15 ژنوتيپ مختلف در دو شرايط نرمال آبياري و ديم در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي در چهار تكرار در سال زراعي 1400-1399 در دو ايستگاه تحقيقاتي خيرآباد و خدابنده استان زنجان مطالعه شدند.يافته‌ها: نتايج تجزيه مركب نشان داد كه بين دو شرايط نرمال و ديم ازنظر صفت عملكرد دانه بين ژنوتيپ‌ها تفاوت معني‌داري وجود داشت و شرايط ديم باعث كاهش بيش از 50 درصدي عملكرد دانه در مقايسه با شرايط آبياري نرمال گرديد. در شرايط آبياري معمولي بيشترين عملكردها به ترتيب متعلق به ژنوتيپ‌هاي G3، G10 و G11 و در شرايط ديم علي رغم معني‌دار نشدن اختلافات بين ژنوتيپ‌ها بيشترين عملكرد به ترتيب متعلق به ژنوتيپ‌هاي G3، G6 و G2 بود. بين ژنوتيپ‌هاي موردمطالعه، ازنظر كليه شاخص‌هاي كمّي مقاومت به خشكي (به‌جز شاخص YI و SNPI) و نيز عملكرد در شرايط ديم اختلاف بسيار معني‌داري وجود داشت. تجزيه همبستگي شاخص‌ها با عملكرد در شرايط آبياري معمولي و ديم، نشان داد كه بين شاخص‌هاي MP، STI، GMP، MSTI2، HM و RDY با عملكرد در شرايط آبياري معمولي و ديم همبستگي معني‌داري وجود داشت. تجزيه به مؤلفه‌هاي اصلي بر اساس شاخص‌ها، نشان داد كه مؤلفه اول 79/95 و مؤلفه دوم 14/049درصد از تغييرات كل را توجيه مي‌كنند. نمودار باي‌پلات حاصل از مؤلفه‌ها نشان داد كه ژنوتيپ‌هاي G1، G2، G3، G9، G10، G11، G12 و G13 در قسمت مثبت نمودار مؤلفه اوّل قرار داشته و اين ژنوتيپ‌ها داراي سازگاري خوبي به محيط‌هاي آبي بودند. از بين اين ژنوتيپ‌ها، ژنوتيپ‌هاي G2، G3 و G13 در قسمت مثبت نمودار مؤلفه دوم قرار گرفتند بنابراين مي‌توان اين ژنوتيپ‌ها را ژنوتيپ‌هاي با عملكرد بالا در هر دو شرايط آبي و ديم معرفي كرد. تجزيه خوشه اي نشان داد كه ژنوتيپ‌هاي G1، G2، G3، G9، G10 و G11 در يك گروه قرار گرفتند و مي‌توان اين ژنوتيپ‌ها را ازنظر شاخص‌هاي محاسبه‌شده، به‌عنوان ژنوتيپ‌هاي متحمل به خشكي در نظر گرفت.نتيجه‌گيري: بين شاخص‌هاي MP، STI، GMP، MSTI2، HM و RDY محاسبه‌شده با عملكرد در شرايط آبياري معمولي و ديم همبستگي معني‌داري وجود داشت؛ بنابراين مي‌توان از اين شاخص‌ها جهت گزينش ژنوتيپ‌هاي متحمل به تنش استفاده كرد. گروه‌بندي ژنوتيپ‌هاي جو بر اساس شاخص‌هاي كمي محاسبه‌شده نشان داد، ژنوتيپ‌هاي G2، G3 و G13 به‌عنوان ژنوتيپ‌هاي برتر در شرايط آبياري كامل و متحمل‌ترين ژنوتيپ‌هاي جو نسبت به تنش كم‌آبي شناسايي شدند.