معرفي شاخص انتخاب ژنوتيپ‌هاي آفتابگردان براي شرايط كشت دوم

مقدمه و هدف: آفتابگردان گياهي با ارزش اقتصادي بالا و سازگار به طيف وسيعي از شرايط اقليمي است. كشت بهاره يكي از راه‌هاي توسعه كشت اين محصول در ايران بوده كه معمولا با سرماهاي آخر فصل همراه مي‌باشد. در اين خصوص نياز به شناسايي و معرفي شاخص‌هايي براي گزينش تحمل به دماهاي پايين در مرحله زايشي است. مواد و روش‌ها: اين تحقيق به‌صورت كرت هاي خرد شده در قالب طرح پايه بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار در سال‌هاي 1393 و 1396 به ترتيب در دانشكده كشاورزي دانشگاه تربيت مدرس و موسسه تحقيقات اصلاح و تهيه نهال و بذر انجام شد. كرت‌هاي اصلي شامل تاريخ كاشت در دو سطح و كرت‌هاي فرعي شامل پنج لاين اينبرد و سه هيبريد آفتابگردان بود. تاريخ‌هاي كاشت به گونه‌اي تنظيم گرديدند كه امكان حصول دماهاي 2 ± 25 و 3 ± 15 درجه سانتي‌گراد در زمان گرده افشاني و پس از آن فراهم گردد. عملكرد تك بوته و صفات فيزيولوژيك نظير اجزاي مرتبط با انتقال مجدد مواد فوتوسنتزي از ساقه و طبق به دانه‌ها، وزن خشك برگ‌ها و نشت الكتروليت بافت كف طبق روي همه تيمارها مورد ارزيابي قرار گرفت. تجزيه‌هاي چند متغيره روي صفات اندازه‌گيري شده انجام گرفت. يافته‌ها: نتايج تجزيه واريانس مركب داده‌ها حاكي از معني‌دار نبودن اثر سه گانه آزمايش× تاريخ كاشت × ژنوتيپ روي اكثر صفات بود. كشت دوم باعث كاهش عملكرد دانه در تمامي ژنوتيپ‌ها شد. در هر دو تاريخ كاشت هيبريد‌ها داراي بيشترين مقدار عملكرد و كمترين نشت الكتروليت بودند. دماهاي پايين باعث متمايز شدن رفتار عملكردي در لاين‎هاي اينبرد شد. همبستگي منفي و معني‌داري بين نشت الكتروليت در كشت اول و عملكرد بوته در كشت دوم مشاهده گرديد. همچنين همبستگي بين قطر ساقه در نزديكي طبق در تاريخ كشت اول با صفات وزن خشك طبق و ساقه در زمان گرده افشاني، عملكرد دانه، وزن هزار دانه و انتقال مجدد مواد فوتوسنتزي از طبق به دانه در كشت دوم مثبت و معني‌دار بود. تجزيه رگرسيوني گام به گام عملكرد بوته در كشت دوم روي صفات اندازه‌گيري شده در شرايط كشت اول حاكي از اثر معني‌دار مثبت وزن خشك طبق در زمان رسيدگي و قطر ساقه در نزديكي طبق به همراه اثر منفي نشت الكتروليت بود. دو مولفه اول و دوم با لحاظ 79 درصد تغييرات كل داده‌ها، قادر به گروه‌بندي ژنوتيپ‌ها بر مبناي تفاوت در عملكرد دانه و مولفه‌هاي آن شامل نشت الكتروليت، قطر ساقه در نزديكي طبق و همچنين مقاومت بر سر انتقال مواد فتوسنتزي از محل ذخيره به دانه‌ها بودند. نتيجه‌گيري: افزايش پايداري غشاء سلولي مكانسيمي تكاملي است كه برخي ژنوتيپ‌ها بواسطه آن عملكرد خود را در شرايط تنش سرمايي تا حدودي حفظ مي‌نمايند. اين صفت به‌همراه قطر ساقه در نزديكي طبق مي‌تواند به‌عنوان شاخصي براي انتخاب لاين‌هاي اينبرد در نسل‌هاي در حال تفرق براي تحمل به شرايط دماهاي پايين در كشت دوم آفتابگردان مورد استفاده قرار گيرد.