ارزيابي سازگاري و پايداري عملكرد دانه و بررسي برخي از ويژگي هاي زراعي ژنوتيپ هاي نخود زراعي (Cicer arietinum L.)، در شرايط ديم

مقدمه و هدف: با توجه به افزايش بي رويه جمعيت و شرايط نامساعد محيطي و بخصوص تنش هاي متنوع و معضل كم آبي، ارزيابي ژنوتيپ هاي گياهي در محيط هاي متنوع، امري اجتناب ناپذير است. اثر متقابل يا برهمكنش ژنوتيپ و محيط مي تواند به‎عنوان ابزاري در دست اصلاح گران گياهي قرار گيرد تا به‎كمك آن بهترين ژنوتيپ ها/ارقام را در محيط هاي رشد گياهان (در يك يا چندسال) برگزينند. لذا اين تحقيق جهت ارزيابي جمعيتي از ژنوتيپ هاي نخود زراعي در طي چند سال متوالي در غرب كشور جهت اطلاع از پايداري و سازگاري عملكرد دانه آنها صورت گرفت.مواد و روش ها: اين آزمايش به‎منظور بررسي پايداري عملكرد دانه در ۱۰۸ ژنوتيپ نخود زراعي در سال هاي زراعي 1398-1397، 1399-1398 و 1400-1399 در قالب طرح پايه بلوك هاي كامل تصادفي اجرا گرديد. با اجراي دقيق عمليات كاشت، داشت و برداشت، در طي دوران رشد و پس از برداشت، صفات عملكرد دانه، وزن صد دانه، ارتفاع بوته، تعداد روز تا ۵۰ درصد گلدهي، تعداد روز تا رسيدگي، تعداد غلاف در بوته، تعداد شاخه (اصلي و فرعي) يادداشت برداري گرديد.يافته ها: نتايج تجزيه واريانس مركب نشان داد كه بين ژنوتيپ ها از لحاظ صفات ارتفاع بوته، عملكرد دانه، تعداد غلاف در بوته و تعداد شاخه در بوته،اختلاف معني دار وجود داشت. مقايسه ميانگين عملكرد دانه نشان داد كه ژنوتيپ شماره ۱۰ داراي بالاترين مقدار عملكرد (54/038 گرم) بود. ﻣﻌﻨﻲدار شدن اﺛﺮ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ژﻧﻮﺗﻴﭗ × ﻣﺤﻴﻂ، بيانگر واﻛﻨﺶ ﻣﺘﻔﺎوت ژﻧﻮﺗﻴﭗﻫﺎ در ﻣﺤﻴﻂﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻮده و لذا اﻣﻜﺎن ﺗﺠﺰﻳﻪ ﭘﺎﻳﺪاري ژﻧﻮﺗﻴﭗﻫﺎ وﺟﻮد داﺷته و بدين منظور از مدل GGE باي پلات به‎همراه برخي از نتايج روش AMMI و نيز مدل مختلط (AMMI در تركيب با BLUP) استفاده شد. بر اساس مدل GGE دو مؤلفه اول، 76/3 درصد از تنوع كل عملكرد دانه را توجيه نموده و در اين رابطه، ژنوتيپ هاي 1، 26، 60 و 101 به‎عنوان ژنوتيپ ايده آل انتخاب و همچنين ژنوتيپ هاي شماره 32، 69، 76، 89، 90، 94، 98 و 108 در مقايسه با ساير ژنوتيپ ها به‎عنوان ژنوتيپ هاي مطلوب و محيط چهارم (سال سوم-كرمانشاه) نيز به‎عنوان محيط ايده آل درنظر گرفته شدند. نتيجه گيري: در اين تحقيق با توجه به برتري برخي از ارقام نخود زراعي در دو ناحيه معتدل و سرد از نظر پايداري و بالا بودن عملكرد دانه، اين ارقام مي توانند به‎عنوان گزينه هاي مناسب جهت معرفي رقم انتخاب شده و يا به‎عنوان والدين تلاقي ها در برنامه هاي آتي به نژادي اين گياه مورد استفاده قرار گيرند.