بازتاب اساطير مادرتباري در داستان‌هاي شاهنامه

طبق برخي نظريه‌هاي مردم‌شناختي، مادرتباري به دوراني در هزاره‌هاي پيشين اطلاق مي‌شود كه زنان در جامعه، جايگاهي برتر از مردان داشتند؛ تبار فرزندان به واسطه مادر تعيين مي‌شد و بدون حضور زنان، زندگي اعضاي قبيله به خطر مي‌افتاد. در برخي از داستانهاي شاهنامه مي‌توان نشانه‌هايي منطبق با آنچه عصر مادرتباري ناميده مي‌شود، مشاهده كرد. در اين جستار تلاش شده است اين داستانها با رويكرد ريخت‌شناسي طبقه‌بندي، و يك الگوي مشترك براي آنها ارائه شود؛ به اين منظور پس از معرفي ويژگيهاي عصر مادرتباري از ديد مردم‌شناسان، تعدادي از روايتهاي اسطوره‌اي كه در فرهنگهاي گوناگون ساختار روايي همساني، و چهارچوب آنها با رويدادهاي تحت تأثير دوران مادرتباري هماننديهايي دارد، مختصر معرفي شده است. در بخش اصلي پژوهش با بررسي چهار داستان از شاهنامه يعني كيكاووس و سودابه، سياوش و سودابه، بيژن و منيژه و اسفنديار و كتايون از ديدگاه ريخت‌شناسي، الگويي مشترك را در آنها نشان داده‌‌ايم. حضور مؤثر الهۀ عشق در اين داستانها موجب مرگ يا گرفتاري شخصيت اصلي داستان به‌عنوان ايزد نباتي مي‌شود و در ادامه بازگشت يا به تعبيري رستاخيزي براي ايزد نباتي اتفاق مي‌افتد. به نظر مي‌رسد تمام اين حوادث، روايتي تمثيلي از اسطورۀ تغيير فصول به‌عنوان يك اسطورۀ مادرتباري است.