تحليل انتقادي گفتمان جايگاه معشوق در غزل معاصر (دهه‌هاي هفتاد، هشتاد، نود)

متون به دليل انعكاس ساختارهاي اجتماعي، ايدئولوژي و كاركرد قدرت، زمينه اي مناسب در مطالعات تحليل گفتمان و نقد زبانشناختي است. غزلهاي عاشقانه نيز از چنين ديدگاهي دلالتهاي ضمني مهمي دارد و بخشي از واقعيت هاي زمان خود را آشكار مي كند؛ لذا با به كارگيري برخي از ابزارهاي رويكرد تحليل انتقادي گفتمان، جايگاه «معشوق» در غزل سه دهه اخير بررسي شد؛ بدين منظور از نظريه هاي مايكل هاليدي براي تحليل متن، و نورمن فركلاف براي تبيين ابعاد اجتماعي آن استفاده گرديد. از ميان ابزارهاي تحليل متن، فرانقش انديشگاني با تمركز بر فرايندها و نامگذاريها انتخاب شد تا آشكار شود كه معشوق به عنوان اصلي ترين مشاركِ گفتمان عاشقانه غزل سه دهه اخير با چه نامها، صفتها و القابي خطاب و توصيف مي‌شود؛ اين نام دهي ها از جهتِ مثبت يا منفي بودن، چه بار معنايي اي القا مي كند؛ و نيز معشوق، عاملِ چه فرايندها يا كنشهايي است. نتايج پژوهش نشان مي دهد شاعران اين دوره علاوه بر نامهاي عام و خاص از نامهاي ديگري نيز براي ناميدن معشوق استفاده كرده اند؛ ازجمله: نامهاي خاص و نشاندارِ تلميحي و نمادين، صفتهاي جانشين اسم، نام شهر و منطقه جغرافياييِ محل سكونت معشوق نامهاي استعاري برگرفته از عناصر طبيعي، اعضاي بدن به علاقه جزئيه و عبارتهاي تشبيهي كه براي توصيف ويژگيهاي جسمي و روحي معشوق به كار مي رود. معشوق اين غزلها بيشترين نقش را در قالب فرايندهاي رابطه اي (۴۳٪)، مادي (۳۹٪) و ذهني (۱۲٪)، برعهده دارد. او در اين فرايندها در نقشهاي كنشگر (۳۵٪)، حامل (۲۰٪) و شناخته (۱۵٪) ظاهر شده است. هم چنين (۷۱٪) از فرايندهايي كه معشوق در آنها شركت داشته از نظر ارزشيابي مثبت است.