تحليل نگاره به بند كشيدن ضحاك در شاهنامه طهماسبي و رشيدا بر اساس رويكرد روايت‌شناسي ژرار ژنت

نگاره به بند كشيدن ضحاك، از جمله موضوعاتي است كه مورد توجه نگارگران بوده است. در بسياري از شاهنامه‌ها از جمله شاهنامه طهماسبي و رشيدا، اين موضوع به شكلي متفاوت به تصوير كشيده شده است. هدف اين مقاله، مقايسه نگاره‌ها با متن و با يكديگر بوده است. يكي از نظريه‌پردازاني كه در زمينه روايت‌شناسي تحقيقاتي داشته، ژرار ژنت از روايت‌شناسان مطرح ساختارگرا است كه طرح جامع و كاملي براي بررسي متون روايي عرضه داشته است. او در نظريات خود به بررسي سه جنبه از گفتار يعني؛ لحن، زمان و وجه يا حالت توجه داشته است. بر اين اساس، سؤال اصلي مقاله اين است كه نحوه بازنمايي داستان ضحاك در دو نگاره طهماسبي و رشيدا با عنوان به بند كشيدن ضحاك با توجه به ديدگاه ژنت چگونه بوده است؟ در اين پژوهش، از عناصر و اجزاي داستان و روايت كه عبارت هستند از؛ پي رنگ، شخصيت‌ها، زاويه ديد، درون‌مايه، فضاسازي و زمان و نحوه قرارگيري آنها در بدنه داستان و روايت تصويري به‌عنوان مؤلفه‌هاي تأثيرگذار استفاده شده است. روش تحقيق، توصيفي- تحليلي بوده و براي گردآوري مطالب، از منابع كتابخانه‌اي كمك گرفته شده است. از نتايج تحقيق چنين برآمده كه توالي زمان در داستان بر اساس رخدادها صورت گرفته، اما در نگاره‌ها بر اساس حذف و برجسته‌سازي و استفاده از متن شعر براي پيوست رخدادها توسط نقاش شكل گرفته است. در نگاره به بند كشيدن ضحاك در شاهنامه رشيدا، نقاش به يك صحنه اكتفا كرده، اما در نگاره شاهنامه طهماسبي چندين رخداد را تصوير كرده كه خود به اين توالي كمك نموده است. از سوي ديگر، در متن شعر از چندين راوي استفاده نموده كه در نگاره‌هاي فوق، محدوديت نمايش راوي ديده شده است. از نظر وجه يا زاويه ديد نيز دست شاعر باز بوده، اما زاويه ديد در نگاره‌ها به دليل تجسمي بودن نسبت به شعر متفاوت است؛ هر يك از نگاره‌ها با توجه به فاصله كانوني امكان نشان دادن رخدادهاي بيشتر را داشته كه در اين رابطه، شاهنامه طهماسبي به دليل فاصله كانوني، جزئيات و تعداد پيكره بيشتري را نشان داده و اين امر موجب كنش بيشتر حوادث شده است.