مطالعه بينامتني نقش «رويارويي سيمرغ و ارقم» قالي بازوبندي عصر صفوي (محفوظ در موزۀ متروپوليتن) مبتني بر ابعاد برگرفتگي از «سام نامه»

اثبات تأثير سنت تصويري چيني بر هنر ايراني پس از حكومت ايلخانان مغول به نظريه‌‌اي غيرقابل‌انكار نزد پژوهشگران بدل شده است. وجود اژدها، ابرك و فرم‌هاي پيچكي به چينيان نسبت داده‌شده است؛ اما مقاله حاضر رويكردي متفاوت اتخاذ نمود. مبتني بر اين باور كه اين جهان، دنياي متن‌هاست، قصد دارد خرده متني از كلان‌متن قالي بازوبندي عصر صفوي را خوانش نمايد. به نظر مي‌رسد تكيه‌بر ظرفيت‌هاي فرا متني براي مطالعۀ نمودهاي هنر ايران ضروري بوده و انديشه‌هاي پيشين نياز مبرم به بازنگري دارد پس با همين منظور فرضيه اين است كه نقش «رويارويي سيمرغ و ارقم» قالي محفوظ در متروپوليتن ارجاع به واقعيت تهاجم فرهنگ چيني نبوده و به جهاني نشانه‌اي از نظام نوشتاري ادبيات عامه، بخشي از سام نامه، ارجاع مي‌دهد. تحديد فرضيه جهت روشن نمودن تحليل نقش اينگونه قابل طرح است كه هنرمند طراح بر اساس سام‌نامه نقشه قالي را رسم نموده و حال بر همان مبنا قابل تفسير است. گونۀ اين ارجاع نشانه‌اي (سيموسيس) بوده كه موجب مي‌شود تا نقش «رويارويي سيمرغ و ارقم» در قالي بازوبندي صريح و تك لايه‌اي نبوده و ضمني و چندلايه باشد. با استفاده از متن سام نامه (متن مقدم و پيشين)، نقش «رويارويي سيمرغ و ارقم» قالي قابل رمزگشايي است. مقالۀ حاضر باهدف اجتناب از خوانشي تك‌بعدي و تك معنايي به تحليل بينانشانه‌اي روي آورده تا معناي سيال نقش را بازيابد. نظام نوشتاري سام نامه مرجعي براي نظام تصويري قالي صفوي لحاظ شده است. پژوهش كيفي بوده و از انواع تحقيقات بنيادين نظري بوده و روشي توصيفي- تحليلي دارد. نمونه مطالعاتي يك‌تخته قالي از مجموع بافته‌هاي داري محفوظ در موزۀ متروپوليتن متعلق به عصر شاه‌تهماسب صفوي است. يافته‌ها محصول فيش‌نويسي از منابع كتابخانه‌هاي و ثبت مشاهدات تصاوير موزه‌اي است كه در بستر روش بينامتنيت تحليل‌شده است. نتيجه آن‌كه نقش «رويارويي سيمرغ و ارقم» ارجاعي برون فرهنگي (چيني) نبوده و به داستان نبرد سام با ارقم اژدها در سام نامه ارجاع مي‌دهد. به بياني ديگر با توجه به مطالعه بينامتني، نقش «رويارويي سيمرغ و ارقم» مبتني بر سام‌نامه بوده و دال بر ايراني بودن بن‌مايه بوده و ارتباطي با نفوذ فرهنگ چيني ندارد.