تجزيه ژنتيكي مقاومت به بيماري زنگ ساقه‌ گندم در تلاقي S-83-4 (مقاوم) × Avoset’s’ (حساس)

بيماري زنگ ساقه يا سياه گندم با عامل قارچي Puccinia graminis f. sp. tritici يكي از مهم‌ترين و مخرب‌‌ترين بيماري‌هاي گندم در جهان و همچنين ايران مي‌باشد. توليد ارقام مقاوم (استفاده از مقاومت ژنتيكي) از طريق شناسايي منابع مقاومت، انتقال ژن هاي مقاومت و يا هرمي كردن ژن‌هاي مؤثر در مقاومت در ژنوتيپ‌هاي گندم مطلوب (ارقام تجاري و لاين‌هاي در دست معرفي حساس به بيماري ولي در عين حال پرعملكرد)، مؤثرترين روش كنترل پايدار اين بيماري محسوب مي‌شود. نتايج ارزيابي گياهچه‌اي لاين S-83-4 گندم نسبت به بسياري از نژادهاي بيمارگر زنگ ساقه موجود در كشور (سال‌هاي زراعي 1395-1393) به‌صورت واكنش مقاومت قابل‌قبول بود. به‌منظور مطالعه نحوه توارث و نوع عمل ژن‌هاي كنترل‌كننده‌ي اجزاي مقاومت شامل تيپ آلودگي و دوره كمون در لاين S-83-4، اين لاين با رقم حساس Avocet’S’ تلاقي داده شد و نسل‌هاي پايه F1، F2، BC1 و BC2 در شرايط مزرعه توليد شدند. والدين و نسل‌هاي توليد شده پس از كشت در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي در مرحله گياهچه‌اي توسط نژاد بسيار پرآزار TTTTF (منطقه بروجرد) در سه تكرار مايه‌زني شدند. تجزيه واريانس وزني اختلاف معني‌داري را در بين نسل‌ها از نظر اجزاي مقاومت اندازه‌گيري شده (تيپ آلودگي و دوره كمون) نشان داد. مقدار متوسط درجه غالبيت اجزاي مقاومت مذكور در برابر نژاد مورد مطالعه، بالاتر از يك بود كه نشان‌دهنده كنترل ژنتيكي فوق غالبيت براي اين صفات مي‌باشد. باتوجه ‌به نتايج تجزيه ميانگين نسل‌ها براي هر دو صفت نسبت به نژاد فوق، مدل پنج پارامتري بهترين برازش را داشت. برهم‌كنش‌هاي غيراللي افزايشي× افزايشي و غالبيت× غالبيت نيز معني‌دار بودند. وراثت‌پذيري عمومي براي هر دو صفت فوق نسبت به‌نژاد مورد استفاده، متوسط و وراثت‌پذيري خصوصي نيز نسبتاً پايين برآورد شد كه نشان‌دهنده نقش پررنگ تر اثرهاي غيرافزايشي نسبت به اثرهاي افزايشي ژن‌ها در كنترل اجزاي مقاومت اندازه‌گيري شده مي‌باشد. براي بهبود صفات مورد بررسي ايده‌آل آن است كه گزينش را در نسل‌هاي در حال تفكيك پيشرفته (بعد از رسيدن به خلوص نسبي) حاصل از تلاقي با لاين S-83-4 اعمال نمود. باتوجه‌به نتايج برآوردهاي ژن‌هاي در حال تفكيك، بيش از يك ژن در كنترل ژنتيكي اجزاي مقاومت اندازه‌گيري شده دخيل هستند. باتوجه ‌به نتايج تعيين نژاد، با بررسي مولكولي شش مكان ژني مقاومت مؤثر به زنگ ساقه (Sr22، Sr24، Sr25، Sr26، Sr31 و Sr39) توسط نشانگرهاي اختصاصي مربوطه در لاين S-83-4، وجود ژن مقاومت Sr31 تأييد شد.