چيستي اخلاق‌الله با رويكرد عرفاني

از‌آنجا‌كه آموزة تخلق به اخلاق‌الله در ميان علماي علم اخلاق و نيز عارفان مسلمان از جايگاه‌ ويژه‌اي برخوردار است، ضروري است تا در گامي پيشيني به تبيين و ارائة تصويري درست از اخلاق‌الله پرداخت. براي اين منظور، با تكيه بر مفهوم اخلاق و نگاه گزاره‌‌‌محور و با استناد به آيات و احاديث و برخي‌ آموزه‌هاي عرفاني به ‌شيوة استنادي، اصطيادي و استنباطي و با رويكرد نقلي، عقلي و عرفاني، به معرفي اخلاق‌الله پرداخته و با بررسي موضوع و محمول گزاره‌هاي اخلاقي ناظر به خدا، نظرية ارزش اخلاقي و اصل اخلاقي روشن گردد. با مدنظر قرار دادن آموزة «كمال جلا و استجلا» و همچنين قانون «ميل اصل به فرع» كه خود برآمده از آموزة مبنايي وحدت شخصية وجود عرفاني است، به تبييني از نظرية ارزش اخلاقي در اخلاق‌الله تحت عنوان كمال‌محوري ـ كه به وزان فضيلت‌محوري در اخلاق ناظر به انسان است ـ نائل شد. همچنين، با مبنا ساختن جامعيت و شمول اسم «الله» نسبت‌ به ديگر اسم‌هاي خداوند و رفتار ارتباطي اعتدال‌بخش از سوي اسم اعظم نسبت ‌به اسم‌هاي جزئي زيرمجموعة خود از رهگذر ويژگي دو اسم «الحَكَم العدل»، به ارائة نظريه ارزش اخلاقي‌ ديگري تحت عنوان حق‌محوري و نيز معرفي اصل اخلاقي برآمده از‌اين‌دو اسم پرداخته شد. نتيجه‌‌اي را كه مي‌توان در ساية اين معرفي به‌مثابة گوشه‌اي از حقيقت اخلاق‌الله گرفت، مي‌توان در انعكاس اين خُلق در متخلقان، چه در بُعد اجتماعي و چه در ساحت فردي، جست‌وجو كرد؛ به‌طوري‌كه مهم‌ترين رسالت انسان‌ كامل، رفع اختصام از مظاهر اسماي وجودي و تأدية‌ حقوق آنان در نهايي‌ترين مرحله‌ از قوس نزول خواهد بود.