تحليل و محك تهافت غزالي بر فيلسوفان و بررسي دفاعيه ي ابن رشد

فهم فلسفي از تصور خدا با فهم كلامي تصور خدا از آغاز با چالش ها و تعارض هايي مواجه بوده كه شايد بتوان نقطه اوج اين نزاع  را در تهافت الفلاسفه غزالي يافت كه فيلسوفان را به خاطر باور به سه مسأله تكفير كرد. مسأله اين پژوهش بازخواني انتقادات غزالي بر فيلسوفان و محك و ارزيابي ديدگاه او، سپس بررسي قوت و ضعف دفاعيه ابن رشد است.  غزالي به درستي متوجه شده بود كه با اثبات قدم عالم، اثبات وجود خدا راه دشواري را در پيش دارد، با اين حال اعتقاد به حدوث زماني عالم نيز تبعات باطلي به همراه دارد كه كمتر از تبعات آموزه فيلسوفان نيست. در خصوص علم خدا به جزئيات  نظر مي رسد پاسخ ابن رشد، مناسب است و مي‌ تواند ايراد غزالي را در اين خصوص برطرف كند. تفاوت غزالي با ابن رشد در اين است كه او با استناد به قرآن، علم خدا به همه جزئيات را ثابت مي داند، اما فيلسوف در خصوص چيزي به اظهار نظر مي‌ پردازد كه نمي‌ تواند فهم درست و دقيقي درباره آن داشته باشد. در خصوص معاد جسماني نيز ابن رشد با تأويل، بين حقيقت فلسفي و آموزه ديني هماهنگي برقرار مي‌ كند اما با اختلاف نظر ابن رشد و غزالي درباره تأويل در داوري نهايي نمي توان گفت حق با غزالي است يا ابن رشد.