رويكردي هرمنوتيكي به مقايسۀ مقولات در كانت و ديلتاي

مسئلۀ معرفت‌شناختيِ كانت و ديلتاي عينيت و اعتبار معرفت، يكي معرفت در علوم طبيعي و ديگري معرفت در علوم انساني، است و در همين چهارچوب به نقد و تعيين حدود عقل و ارائه مفاهيم و مقولاتي كه در شناخت اعمال مي‌شود، مي پردازند. اما كار اين دو فيلسوف تفاوت هاي مهمي با هم دارد: در كانت شاهد نقد عقل نظري و تعيين مفاهيم و خصوصيات قوۀ صدور حكم هستيم، در حالي كه در آثار ديلتاي با ايدۀ نقد عقل تاريخي و علوم انساني و ملاك تمايز آنها از عقل نظري و علوم طبيعي روبرو هستيم. هر دو براي رسيدن به اين هدف به ارائۀ مقولات و مفاهيم كلي دخيل در كسب معرفت و توجيه لزوم كاربرد آنها پرداخته‌اند. در اين مقاله ضمن مقايسۀ مقولات فاهمه و مقولات حيات، نشان داده مي شود كه با توجه به فراگيري و بنيادي بودن مقولات حيات نسبت به مقولات فاهمه و رابطه هرمنوتيكي بين آنها، نه مقولات فاهمۀ كانت همتا و هم ارز مقولات حيات ديلتاي است و نه علوم طبيعي هم سطح علوم انساني است؛ بلكه نسبت اين دو از سنخ ابتناي يكي بر ديگري يا اشتقاق يكي از ديگري است و ديلتاي سعي كرده مبنا و بنياد مقولات فاهمه و علوم طبيعي را كه همان مقولات حيات و علوم انساني است كشف و بيان كند.