تحليل دو اثر از سلطان محمد در شاهنامه‌ي طهماسبي به روش نشانه‌شناسي اجتماعي تصوير

نگاره‏هاي سلطان محمد، استاد برجستۀ مكتب تبريز دوم، همگي به‌لحاظ بصري ديدني و ستودني است. پژوهندگان بسياري اين نگاره‏ها را از جهت فرم و تكنيك‏هاي اجرايي، با نگاه زيبايي‌شناختي يا با تمركز بر وجوه عرفاني بررسي كرده‌اند؛ ولي دربارۀ جهان‏بيني و عمق نگاه فرهنگي و اجتماعي سلطان محمد كمتر سخن رفته است. در اين پژوهش، با انتخاب دو اثر از سلطان محمد نگارگر كه حاوي تصويرسازي‏هايي از ديوان نيز است، دلالت‌هاي معنايي تفسير شده است. هدف از اين تحقيق خوانش سويه‏هاي اجتماعي نشانه‏هاي بصري، براساس رويكرد نشانه‏شناسي اجتماعي است؛ الگويي كه برمبناي آن تركيب‏بندي، رنگ و خط، حركات، حجم‏ها و شمايل در راستاي تفسير دلالت‏هاي معنايي به‌كار گرفته مي‏شود و نيز به اوضاع اجتماعي و شرايط تاريخي خارج از متن تصوير توجه مي‌شود. يافته‏هاي پژوهش نشان مي‌دهد سلطان محمد تبريزي در تصويرسازي‏هاي خود از دو داستان در بخش اسطوره‏اي شاهنامه كه ديوان نيز در آن حضور پررنگي دارند، در عين بازنمايي تقابل خود و ديگري، استقلال رأي خويش را به‌نمايش گذاشته و با رد سركوب «ديگري»، آثارش را به خرده‏روايتي در تقابل با گفتمان مسلط روزگار خود، مبني بر يكسان‏سازي فرهنگي، تبديل كرده است.