مسجد جامع ساوه در گذر زمان با تكيه بر روايات تاريخي و شواهد

بيان مسئله: مسجد جامع ساوه با وجود قدمت زياد و باقي‌ماندن از دوران اوليه اسلامي، سلجوقي، ايلخاني و صفوي آن‌گونه كه شايسته است بررسي نشده و آنچه از گذشته تاكنون به عنوان نتايج كاوش‌‌ها ارائه شده بسيار اندك و حاوي ابهاماتي است كه بايد مورد بازنگري قرار گيرد. در بازديد ميداني اخير در تاريخ 4 خرداد سال 1401 نكاتي كشف شد كه تاكنون در هيچ مقاله يا گزارشي ذكر نشده، از جمله مواردي درباره چارتاقي، تزيينات معرق گچي در شبستان اوليه ستون‌دار، ناوهاي گرداگرد مسجد و محراب‌‌هاي گچي سه‌‌گانه در امتداد محراب قبله. هدف پژوهش: براي دست‌‌يابي به الگوي اوليه مسجد با تكيه‌بر پيشينه تاريخي بنا و سير تحولات آن در دوران مختلف، ضروري است آراء موجود بازنگري و به رفع ابهامات براساس بازديد ميداني اخير پرداخته شود. روش پژوهش: روش تاريخي- اسنادي و گردآوري اطلاعات به شيوه كتابخانه‌‌اي و ميداني (مصاحبه با پژوهشگران و بازديد ميداني) است، سپس اطلاعات دسته‌‌بندي و جهت پاسخ به برخي ابهامات و تناقض‌‌ها با يافته‌‌هاي اخير مطابقت داده مي‌شود. نتيجه‌‌گيري: جامع ساوه يكي از مساجد كهن ايران با شبستان ستون‌‌دار (الگوي مسجد پيامبر) و آثاري از دوران سلجوقي، ايلخاني، صفوي و قاجار است كه با آنكه ويژگي‌‌هاي منحصربه‌‌فردي دارد اما تاكنون در هاله‌‌اي از ابهام مانده است. شواهد قدمت بنا را احتمالاً پيش از مسجد فهرج و تاريخانه مي‌‌رساند. اقوال مبتني‌بر وجود آتشكده نيز در تاريخ بنا آمده اما در مورد اين مكان نظرات مختلفي وجود دارد كه براي هيچ‌كدام سند و مدركي ارائه نشده است. يافته‌‌هاي اخير نكاتي جديد در اين بنا را نشان داد كه پاسخ برخي ابهامات و راهگشاي پژوهش‌‌هاي آتي خواهد بود.