تحليل انتقادي گفتمان آثار طنزآميز «آسمون ريسمون» از ايرج پزشكزاد و «يادداشت‌هاي بدون تاريخ» از جواد مجابي بر پايه‌ي الگوي ون ليوون

مسئله‌ي اين پژوهش اين است كه جريان‌هاي سياسي، اجتماعي و ايدئولوژيكي و مناسبات قدرت، چه تأثيري بر گفتمان آثار طنزپردازان برگزيده و ميزان صراحت و پوشيدگي كلام آنان داشته است. اين آثار طنزآميز در برهه‌ي زماني 1357 1332‌ه.ش. به نگارش درآمده‌اند. هدف اين پژوهش نيز، بررسي تأثير وقوع رويدادها و جريان‌هاي گوناگون اين دوره‌ي زماني چون كودتا، رواج گفتمان مدرنيسم مطلقه پهلوي و گسترش محدوديت‌هاي سياسي بر گفتمان طنز و ميزان صراحت و پوشيدگي كلام طنزپردازان مذكور است. در اين مقاله با كاربرد مؤلفه‌هاي الگوي ون ليوون چون طبقه‌بندي، تشخص‌زدايي، نام‌دهي و...، شيوه‌هاي بازنمايي كنشگران در آثار طنزآميز بررسي و ارتباط آنها با قدرت‌ها و ايدئولوژي‌هاي حاكم تبيين و تحليل شده است. نتايج حاصل از پژوهش نشان‌ مي‌دهد كه مؤلفه‌ي پوشيده‌گوييِ طبقه‌بندي در تمام آثار بيشترين بسامد را دارد؛ چنان‌كه طنزپردازان، بيشتر كنشگران را بر اساس شغل، منصب اجتماعي، جنسيت و... بازنمايي مي‌كنند. آنان با كاربرد مؤلفه‌ي حذف از انتقاد نسبت به نهاد سلطنت و روحانيت اجتناب مي‌نمايند. اين امر را مي‌توان با عواملي چون رواج گفتمان مدرنيسم مطلقه‌ي پهلوي و مقاومت شيعي، عدم توسعه‌ي سياسي، بيم از خطر تكفير روحانيون و احتياط‌انديشي اين طنزپردازان توجيه كرد. صراحت‌گويي و كاربرد مؤلفه‌ي نام‌دهي نيز غالباً در حوزه‌ي طنز فرهنگي، ادبي و اجتماعي بازتاب مي‌يابد.