بررسي تطبيقي طرح‌واره‌ نيرو بر سير و سلوك عارف (در مثنوي معنوي مولانا و قصيده‌ تاﺋﻴﻪ كبراي ابن‌فارض)

طرح‌واره‌ نيرو، يكي از مؤلفه‌هاي مهم در زبان‌شناسي شناختي است كه اساس استعاره‌ مفهومي را تشكيل مي‌دهد. مارك جانسون، طرح‌واره‌ نيرو را به هفت بخش تقسيم مي‌كند كه با استفاده از آن، مي‌توان مراحل گذار عارف را در متون عرفاني بررسي كرد. جستار حاضر با روش توصيفي ـ تحليلي درصدد است مسئله‌ انواع طرح‌واره‌هاي نيرو و چگونگي تأثيرشان را بر سير و سلوك عارف، در مثنوي معنوي مولانا و قصيده‌ تائيه‌ كبراي ابن‌فارض بررسي كند. نتايج تحقيق بيانگر آن است كه طرح‌واره‌ اجبار، در دو مقوله‌ واژگاني و دستوري قابل بررسي است. سراسر مثنوي معنوي و قصيده‌ تائيه‌ كبرا، دربرگيرنده‌ طرح‌واره‌ حركتي است كه در آن عارف، با مانع‌هايي مواجه مي‌شود كه اين مانع‌ها، بسان سدّي قدرتمند عمل مي‌كنند و عارف را از درنورديدن مراحل سلوك باز مي‌دارند. در طرح‌واره‌ نيروي مقابل، دو نيرو به شدّت به يكديگر برخورد مي‌كنند كه برآيند اين دو نيرو، منجر به ايجاد وحدت مي‌شود. در طرح‌واره‌ رفع مانع، مولانا و ابن‌فارض عناصري چون رياضت، تجريد و دوري از تناسخ را در زدودن مانع‌ها موثّر مي‌دانند. در طرح‌واره‌ انحراف از جهت، هر دو شاعر علوم ظاهري را، عامل مهمي در توقف و ايستايي عارف به ‌شمار آورده‌اند.