كاركرد اخلاقي هنر در كارزار صنعت‌فرهنگ

ايده‌پردازانِ ديالكتيك روشنگري با وضع اصطلاحِ اينك مشهورِ صنعت فرهنگ آن را به عنوان وصفي جامع از فريبِ توده‌اي، رايج و البته مكتوم در نظام سرمايه‌داري مطرح كرده‌اند؛ صنعتي فراگير، با ملغمه‌اي از حبس، تحريك و انحراف افكار عمومي در جامعۀ به ظاهر عقلاني و هوادار آزادي. با پيگيري راه علاج از دو مجراي هنر و اخلاق، طرحي استنباط مي‌شود كه مي‌تواند اميد به مهار امواجِ صنعت فرهنگ، يا ايمني در برابر سيطرۀ فراگيرش را برانگيزد. مقالۀ حاضر ضمن تحليل اين مسير مطلوب و اميدبخش، از منظر موسسان مكتب فرانكفورت، ابتدائا رابطۀ آرماني ميان هنر و اخلاق را با چشم‌انداز خروجِ موفق از حصارِ صنعت فرهنگ تشريح مي‌كند. اما، و از پي ملاحظۀ انتقادي در خصوص پيامدهاي اخلاقي- هنري مورد بحث، به نظر مي‌رسد مسيري كه در تأملات طولاني آدورنو و هوركهايمر به عنوان راه رهايي از صنعت فرهنگ ترسيم شده در مقام عمل ناموفق مانده و حتي از جهتي كه انتظار آن نمي‌رود، خودشكن يا متناقض است. چرا كه: الف) پناه جستن به اخلاق سلبي و هنرِ مفهومي به قطع ارتباط با فرهنگ عمومي خواهد رسيد. ب) ثمره اين گوشه‌نشينيْ به جنبش‌هاي محفلي محدود مي‌ماند. ج) اين زيست‌جهانِ ايمن، همچون جزئي منفصل از صنعت فرهنگ، همچنان مديون مناسبات سرمايه‌داري است.