سفاهت از مقياس گذاري هاي فقهي حقوقي تا معيارهاي روانشناختي

زمينه و هدف: پديده سفاهت، پيش از آنكه موضوعي فقهي يا حقوقي باشد، حالتي رواني است كه شناسايي و درك مفهومي آن در حيطه مطالعات روان‌شناختي است. هرچند به مسئلۀ رشد معاملي و چگونگي تشخيص آن به تفصيل در منابع فقهي با مقياس‌گذاري‌هايي پرداخته شده اما لازم است ضمن عرضه آن‌ها به يافته‌هاي علمي تجربي با نگاهي دوباره مورد ارزيابي قرار گيرند. پژوهش حاضر، با نگاهي مبنايي در جهت ماهيت‌شناسي موضوع با بررسي مقايسه‌اي معيارهايي كه در دو حوزه فقه و روان‌شناسي پيرامون سفاهت مطرح شده، صورت گرفته است.مواد و روش‌ها: جستار پيش‌رو با استفاده از روش توصيفي تحليلي و بر پايه مطالعات ميان‌رشته‌اي صورت گرفته و داده‌هاي آن با روش كتابخانه‌اي جمع‌آوري گرديده است. اين نوشتار علاوه بر آنكه به بيان ديدگاههاي مطرح فقهي حقوقي و ارزيابي آن‌ها در تعريف سفاهت پرداخته، سازوكارهاي روان‌سنجي در زمينۀ سفاهت را نيز مورد بررسي قرار مي‌دهد.نتيجه‌گيري: پژوهش حاضر ضمن تفكيك هوش شناختي از هوش هيجاني، اين ايده را ارائه مي‌دهد كه پديده سفاهت به ‌عنوان پديده‌اي رواني به كمك علائم سنجشي ناظر به هوش هيجاني قابل شناسايي است و اين ايده با برخي مقياس‌هاي ارائه‌شده فقهي نيز سازگاري دارد. كم‌عقلي، نداشتن عقل معاش، رفتار غير عقلايي و عدم بلوغ جسمي معيارهاي چهارگانه‌اي هستند كه در فقه براي معرفي پديده سفاهت بيان شده است. اگرچه در تحقيقات روان‌شناسي، پديده يادشده با اين عنوان مطرح نشده ولي ضمن مباحثي چون هوش، رشد، عقب‌افتادگي ذهني، هوش رفتاري، هوش شناختي و هيجاني مورد بررسي قرار گرفته است. هرچند عناوين مزبور به عنوان شباهت‌هاي دو نگاه فقهي و روان‌شناسي، زمينه مطالعه تطبيقي مقوله مورد بحث را فراهم كرده اما بايد گفت معيارهاي فقهي يادشده درواقع علايم و نمادهاي ابتدايي ظهور و بروز رواني پديده سفاهت است و بدون انجام آزمون‌هاي مكمل كه در هوش هيجاني طراحي‌شده، نمي‌توان حصول رشد را به درستي تشخيص داد.