معرفي و بررسي كهن‌ترين نسخه خطي تفسير منسوب به امام حسن عسكري (ع)

تفسير منسوب به امام حسن عسكري (ع)، از تفاسير روايي شيعه با نزديك به يكصد نسخه خطي است، كه در نوع خود كم‌نظير است. درباره نسخ خطي اين تفسير، تاكنون كار مستقلي انجام نشده و غير از معرفي مختصر نسخه‌ها در فهارس، مطلبي يافت نشد. بنابراين، لازم بود تحقيق مستقلي درباره كهن‌ترين نسخه خطي اين تفسير با پيش‌كشيدن پرسش‌هايي انجام شود: 1. كهن‌ترين نسخه خطي مستقل و غيرمستقل تفسير عسكري كدام است؟ 2. اين نسخ خطي، اصيل هستند يا خير؟ 3. ويژگي‌هاي قديمي‌ترين نسخ خطي تفسير كدام است؟ در نوشتار حاضر، ضمن پاسخ به اين پرسش‌ها، مشخص شد كه قديمي‌ترين نسخه مستقل تفسير، نسخه خطي دانشگاه تهران، به تاريخ 808 ه.ق. است؛ و از آن سو، قديمي‌ترين نسخه خطي (با تاريخ 736 ه.ق.) غيرمستقل از تفسير كه حدود چهل روايت از 363 روايت موجود آن را در بر دارد، نسخه خطي كتاب احتجاج است. همچنين، روشن شد كه نسخه كهن تفسير، دوخطه و ترميمي است؛ و در 16 برگ اول، به صورت حرفه‌اي، ترميم شده است؛ و به نظر مي‌رسد نام كاتب و تاريخ كتابت، مخدوش و نونويس باشند؛ هرچند با توجه به متن اصلي نسخه، اين نسخه متعلق به قرن هشتم يا نهم است؛ و كاتب نسخه، حلي‌ كياء يا علي كياء، احتمالاً از نسل شيعيان زيدي گيلان، بوده است.