بررسي برخي عوامل اكولوژيكي مؤثر بر پراكنش توده‌هاي سماق(Rhus Coriaria L.) و مقايسه آن با دو گونه همراه درمنه كوهي(Artemisia aucheri Boiss.) و گون كتيرايي(Astragalus gossypinus Fischer)(مطالعه موردي: مراتع كلات گناباد)

اين پژوهش به منظور بررسي ارتباط برخي عوامل اكولوژيكي با تراكم و تاج‌پوشش توده‌هاي درختچه سماق(.Rhus Coriaria L) و مقايسه آن با دو گونه همراه درمنه كوهي(Artemisia aucheri Boiss) و گون كتيرايي(Astragaluas gossypinus Fischer) در طول محدوده ارتفاعي رويشگاه، در استان خراسان رضوي در ارتفاعات مشرف به دره خانيك واقع درمنطقه براكوه شهرستان گناباد، در سالهاي 1399 تا 1400 انجام شده است. بدين منظور، ميزان تراكم و تاج‌پوشش سه گونه مذكورتحت تاثير تعدادي از عناصر خاكي وعوامل اقليمي‌مورد آزمون رج‌‌بندي قرار گرفت. ابتدا نقشه‌هاي جغرافيايي حوزه با كمك Arc gis ورژن 10 تهيه گرديد. سپس نمونه‌گيري به تعداد 130 پلات درنقاط مختلف ارتفاعي از ابتدا تا انتهاي رويشگاه منطبق بر 1600 متر تا 2400 متر از سطح دريا انجام شد و در هر توده‌ سماق، يك ترانسكت 100 متري در جهت عمود بر شيب به صورت تصادفي انداخته شد و در وسط آن يك پلات 20 در 20 متر مربعي و در هر پلات جمعاً از هر سه گونه مورد تحقيق 5پايه انتخاب وتراكم و تاج‌پوشش آنها تعيين گرديد. در داخل هر پلات از عمق 30-0، 30-60 و 60-90 سانتي‌متري يك نمونه خاك برداشت و مخلوط نموده و در آزمايشگاه، اجزاي بافت خاك، ميزان آهك، اسيديته، هدايت الكتريكي، كربن آلي، ازت، كلسيم، فسفر، سديم وپتاسيم اندازه‌‌گيري شدند. اطلاعات اقليمي‌منطقه نيز از ادارات هواشناسي منطقه و مراجعه به سالنامه‌‌هاي هواشناسي، تهيه گرديد. سنجش نرمال‌بودن داده‌‌ها با آزمون كلموگروفاسميرنوف(ks) و بررسي معني‌داري داده‌‌ها به روش آزمون تجزيه واريانس چند متغيره آنوا و نيز آزمون توزيع نرمال گاوسي، انجام گرفت و رج‌بندي جامعه‌ گياهي به روش تحليل مولفه‌هاي اصلي (PCA2) صورت گرفت. نتايج حاصل نشان داد كه محور اول و دوم به ترتيب با مقادير ويژه‌0.8697 و 0.7861 و واريانس 86.97 و 78.61 با ضريب همبستگي 98.41 و95.04 تغييرات پراكنش رويشگاه سماق در سطح يك توده را در ارتباط با توده‌‌‌هاي دو گونه ديگر و نيز عوامل محيطي منطقه، به ميزان 70.7 درصد توجيه مي‌كند. درانتها با استفاده از مدل توزيع نرمال گاوسي به روش GAM براساس منحني‌‌هاي هم‌ارتفاع، هم‌دما و هم‌باران، محدوده‌ اشتراك بهينه همه فاكتورهاي عملكردي سه گونه مورد مطالعه در تطابق با همه فاكتورهاي محيطي رويشگاه بدست آمد و تجزيه و تحليل گرديد. نتايج اين تحقيق نشان داد كه از بين عوامل موثر در تعيين رويشگاه براي شرايطي كه بتوان از اين سه گونه گياه دارويي بالاترين بهره برداري كرد و بهترين توسعه رويشي و زايشي را ايجاد نمود، از عوامل مربوط به بافت خاك مهمترين فاكتور درصد شن و شنريزه بوده و كمترين تاثير مربوط به رس مي باشد. مهمترين عامل اجزاي خاك كه نقش تغذيه‌اي در گياه دارد، فسفر بوده و كمترين تاثير مربوط به كربن مي باشد از بين عوامل غير تغذيه‌اي در خاك، مهمترين عامل شوري بوده و كمترين تاثير نيز مربوط به اسيديته مي باشد. از ميان عوامل موثر اقليمي، مهمترين عامل، دما بوده و بارندگي در رتبه دوم قرار دارد.