مقايسه فكر و حدس در منطق و نقش حدس در كشف حدّوسط

در اين پژوهش برآنيم تا با بررسي ويژگي‌هاي فكر و حدس، اثبات كنيم كه در بسياري از جاها ـ به‌جز مواردي اندك ـ ركن اصلي كشف حدّوسط، حدس است نه فكر. ويژگي فكر، حركت تدريجي در بستر زمان است و ويژگي حدس، دفعي و غيرزماني بودن است. بنابراين فكر و حدس دو پديده متفاوت در شناسايي تصورات و تصديقات هستند؛ بااين‌حال، حدس در بخش استدلال فكري، ياور فكر خواهد بود؛ يعني در فرايند استدلال زماني و داراي حركت از مطلوب به‌سوي معلومات و گشتن ميان معلومات مناسب و يافتن حدّوسط براي معلوم كردن مطلوب، اين‌گونه نيست كه يافتن حدّوسط به‌تدريج و با بررسي يكايك قضايا نسبت به مطلوب حاصل شود، بلكه عنصر حدس در فرايند تدريجي فكر مداخله كرده و بي‌درنگ حدّوسطِ مطلوب در ذهن حاضر شده و فرايند فكر به انجام مي‌رسد و مطلوبِ مجهول معلوم مي‌شود. با بررسي تعاريف فكر و حدس اين نتايج به‌دست آمده است كه در فكر دست‌كم دو حركت هست؛ درحالي‌كه در حدس حركتي نيست؛ فكر گاهي از دستيابي به مجهول ناتوان است و به نتيجه نمي‌رسد؛ برخلاف حدس كه اين احتمال در آن راه ندارد؛ و ازآنجاكه فكر داراي دست‌كم دو حركت است، تحقق آن در ظرف زمان است؛ درحالي‌كه حدس يك‌باره پديد مي‌آيد و تحققش در «آن» است؛ در فكر شدت و ضعف كيفي و در حدس شدت و ضعف كمّي، بيشتر است. با توجه به مداخلۀ حدس در فرايند تحقيق نشان مي‌دهيم كه حقيقت فكر كه رسيدن به مطلوب از راه معلومات پيشين، با دو حركت از مطلوب به معلومات و گشتن در ميان آن‌ها و يافتن معلوم مناسب، متقوّم به حدس براي كشف حدّوسط است و شايد بتوان اين نتيجه را به‌دست آورد كه در بسياري از موارد -اگر نگوييم همۀ موارد- براي يافتن مجهول تصديقي، حدس كاشف حدّوسط است و فرايند فكر در رسيدن به مجهول، جنبۀ مقدمي و اِعدادي دارد و نقش اصلي براي حدس است؛ نگاهي كه مي‌تواند اهميت اين پژوهش درباره حدس را نشان دهد.