توسعۀ چهارچوب نظري ارزش در قنات ايراني

حفظ و ارتقاي ارزش‌ها يكي از مهم‌ترين اهداف حفاظت ميراث‌فرهنگي است كه در گرو شناخت درست از آن‌هاست. قنات ايراني يكي از آثار ارزشمندي است كه در فهرست ميراث جهاني به ثبت رسيده است. اين اثر به‌دليل درهم‌تنيدگي با بسياري از لايه‌هاي سكونت‌گاه‌هاي بشري و محدوده‌ها‌ي زيست‌محيطي كه در آن احداث شده‌اند، همواره محملي براي شكل‌گيري ارزش‌هاي متنوعي بوده‌ است. به‌رغم وجود دسته‌بندي‌هاي متعدد، از ارزش‌هاي گونه‌هاي مختلف ميراثي در اسناد و پژوهش‌هاي بين‌المللي و داخلي، تاكنون پژوهشي كه به‌طور خاص به بازشناخت ارزش‌هاي قنات ايراني، دسته‌بندي آن‌ها با ديدي جامع و ارائۀ چهارچوب نظري قابل كاربست در اقدامات حفاظتي بپردازد، انجام نشده است. هدف اين مقاله، شناسايي و دسته‌بندي ارزش‌هاي مختلف در قنات ايراني و ارائۀ آن‌ها در‌يك چهارچوب نظري است. براي دستيابي به چهارچوب نظري ارزش در قنات ايراني سه پرسش طرح شد: نخست. اصلي‌ترين ارزش‌ها در قنات ايراني كدام‌اند؟ دوم. اين ارزش‌ها چه نسبتي با دسته‌بندي ارزش در ادبيات داخلي و بين‌المللي دارند؟ سوم. ارتباط اين ارزش‌ها در چهارچوب نظري ارزش چگونه است؟ در اين مقاله با بهره‌گيري از رويكرد كيفي و راهبرد تحليل محتوا اسناد و پژوهش‌ها در دو حوزۀ‌ ارزش و قنات ايراني بررسي شد و سپس با روش استدلال منطقي چهارچوب نظري توسعه يافت. در اين راستا آنچه اهميت مي‌يابد اين است كه قنات ايراني بر اساس دو معيار از معيارهاي شش‌گانۀ مركز ميراث جهاني كه گوياي ارزش‌هاي شناخته‌شده در عرصۀ بين‌المللي هستند معرفي شده، درحالي‌كه اين اثر با توجه به شكل‌گيري و بالندگي در بستر فرهنگي‌اجتماعي ايران، واجد ارزش‌هاي مهم محلي است كه براي حفاظت از اين اثر بايد توأمان بازشناسي و تبيين گردند. نتايج اين پژوهش ارزش‌هاي قنات ايراني را در هفت دسته شامل ارزش‌هاي «زيبايي‌شناختي»، «فرهنگي‌اجتماعي»، «اقتصادي»، «فني و مهندسي»، «بوم‌شناختي» و «عملكردي» ارائه، تعريف و زير‌شاخه‌هاي هركدام را تبيين كرد.