تحليل ناكارآمدي مدل مكان مركزي در مقابل مدل شبكه اي در ساماندهي سيستم فضايي سكونتگاهي مناطق شهري چند مركزي؛ نمونه موردي استان مازندران

بررسي سيستم هاي شهري، به صورت سنتي بر مبناي بررسي جايگاه و روابط سلسله مراتبي شهرها صورت مي پذيرد كه منشأ همه اين تحليل ها در تئوري مكان مركزي وجود دارد. محور اين مقاله، بررسي اين فرضيه است كه تئوري مكان مركزي (مبتني بر روابط سلسله مراتبي) نمي تواند توزيع فضايي نظام سكونت گاهي استان مازندران را تبيين نمايد. در راستاي بررسي اين فرضيه پس از بررسي قانون مرتبه اندازه، پديده نخست شهري مورد بررسي قرار گرفته است كه نشان مي دهد عليرغم عدم وجود الگوي نخست شهري، نظم سلسله مراتبي مبتني بر قانون مرتبه اندازه نيز وجود ندارد.  با توجه به دو فرض اصلي در بررسي وجود روابط سلسله مراتبي، يعني وجود روابط سلسله مراتبي يك جهته بين مكان هاي مركزي موجود در طبقات مختلف سلسله مراتب، و ديگر اين كه اساساً روابط افقي بين شهرهاي موجود در يك طبقه وجود ندارد بررسي هاي صورت پذيرفته در اين ارتباط بر اين مطلب صحه مي گذارد كه روابط اقتصادي و تعاملات سلسله مراتبي بعضاً از اندازه جمعيتي پيروي نمي كند و لزوما مكانهاي مركزي واقع در طبقات پايين‌تر، وابسته به طبقات بالاتر مكان‌هاي مركزي براي تأمين كاركردهاي شهري نمي‌باشند. بررسي روابط خدماتي بين شهرهاي استان نيز مبين عدم وجود سلسله مراتب ، شكل گيري مركز مسلط و روابط صرفا يك جهته در دريافت خدمات مي باشد.  با توجه به واقعيت فضايي استان مازندران شهرهايي كه داراي اندازه‌هاي جمعيتي نزديك به يكديگر مي‌باشند  شهرهاي موجود در هر سطح   عمدتاً داراي روابطي سلسله مراتبي با يكديگر نمي‌باشند يعني در واقع، الگوي مكان مركزي و روابط سلسله مراتبي قوي بين آنها وجود ندارد و تئوري مكان مركزي نمي‌تواند به صورت كاملي الگوهاي توزيع فضايي موجود را در اين استان تشريح نمايد. در اين مقاله از روش هاي بهر موقعيت مكاني، شاخص هاي مدل مركزيت و تعداد خدمات، و نيز از روش تحليل شبكه اجتماعي استفاده شده است.