كاربرد تكنيك مدلسازي ساختاري تفسيري (ISM) در تحليل موانع مقابله با بيابان زايي (با رويكرد آسيب شناسي در استان يزد)

مقدمه و هدف: پرداختن به مسئله بيابان زايي به خاطر ماهيت چند معياري، توسعه روزافزون، گسترده و بلندمدت بودن و تحت تأثير قرار دادن توأمان منابع سرزميني و جمعيت هاي انساني، به منظور دستيابي به توسعه پايدار ضروريست، از طرفي عليرغم اجراي طرح هاي متعدد مقابله با بيابان زايي در كشور، به دليل وجود موانع متعدد و برهم كنش ميان اين موانع، اين برنامه ها نتوانسته اند در اين حوزه پيشرفت چنداني داشته باشد. از اين رو اين پژوهش با هدف تجزيه و تحليل موانع مقابله با بيابان زايي و به صورت مطالعه موردي در استان يزد به اجرا درآمد. مواد و روش‌ها: به منظو ر دستيابي به اين هدف از روش مدل سازي ساختاري تفســيري (ISM) استفاده شد. در اين روش ابتدا به شناسايي موانع موثر از طريق بررسي مباني نظري و تكنيك دلفي با مشاركت 30 نفر از متخصصان ميداني پرداخته شد. سپس با استفاده از متدولوژي تحليلي مدلسازي ساختاري- تفسيري(ISM) روابط بين موانع تعيين و به صورت يكپارچه تحليل شد و در نهايت با استفاده از روش MICMAC  اقدام به تحليل موانع موثر با توجه به اثرگذاري و اثرپذيري بر ساير موانع شد. يافته‌ها: نتايج حاصله حكايت از توانايي بالاي اين مدل در بررسي موانع مقابله با بيابانزايي دارد به طوري كه نتايج تحليل صورت گرفته نشان داد كه موانعي در گروه پيوندي كه بيانگر قدرت نفوذ و وابستگي قوي مي باشند وجود ندارد. در عين حال مشاهده شد كه بيشترين تاثير به ترتيب مربوط به موانع تبديل و تغيير نامناسب كاربري اراضي ( C31)، با قدرت محركه 10، تعدد مراكز سياست گذاري و عدم تعامل ميان آنها (C6)، با قدرت محركه 9، مي باشد و سه مانع ناآگاهي عمومي در رابطه با تخريب محيط زيست، روش هاي جديد و دانش روز (C1)، عدم وجود طرح هاي جامع كنترل بيابان زايي (C2) و نبود نيروي انساني متخصص و آموزش ديده (C11) نيز مشتركاً با قدرت محركه 8 در در ناحيه محرك يا اثرگذار قرار گرفته اند و جزو موانع اصلي در طرح هاي مقابله با بيابان زايي هستند. نتيجه‌گيري: بنابراين اهتمام به تحليل صورت گرفته بر روي موانع از بين طيف وسيعي از موانع مطرح در دستيابي به نتايج بهينه طرح هاي مقابله با بيابان زايي، مي تواند به سرعت اين اوضاع نابسامان را بهبود بخشيده و ساختاري پايدار در فرايند مقابله با بيابان زايي پي ريزي كند. از اين رو پيشنهاد مي شود طرح هاي مقابله با بيابان زايي بر روي راهبردهاي منتج شده از موانع موثر حاصل از اينگونه پژوهش هاي سيستماتيك تأكيد كنند تا از هدر رفت سرمايه هاي محدود جلوگيري و بازدهي طرح هاي كنترل، احياء و بازسازي بالا رود.