اولويت بندي سيل خيزي زيرحوزه هاي آبخيز دهبار در استان خراسان رضوي با استفاده از مدل TOPSIS، آناليز مورفومتريك و تجزيه و تحليل منطقه اي سيلاب

مقدمه و هدف: سيلاب يكي از مخاطرات طبيعي دنيا است كه منشا هيدروكليماتولوژي داشته و به صورت آني و در اثر عوامل مختلف به وقوع مي پيوندد. اين پديده در مقايسه با مخاطرات طبيعي ديگر، با فراواني زياد و در گستره وسيع اتفاق مي افتد. بررسي پارامترهاي موثر در بروز سيل در زيرحوضه ها از طريق روش هايي نظير سيستم تصميم گيري چندمعياره و آناليز مورفومتريك مي تواند در تعيين نقش هريك از زيرحوضه ها در بروز سيلاب راه گشا باشد. مواد و روش‌ها: در اين پژوهش حوضه دهبار در استان خراسان رضوي به 10 زيرحوضه تقسيم گرديد. 13 شاخص و معيار شامل مساحت، ضريب گراوليوس، تراكم زهكشي، ضريب گردي، ضريب فرم، شماره منحني، نسبت انشعاب، طول آبراهه اصلي، شيب متوسط، ارتفاع متوسط، زمان تمركز، بارندگي و ضريب رواناب انتخاب، و مقدار هر كدام براي هر زيرحوضه محاسبه گرديد. وزن دهي اين پارامترها با تكنيك فرآيند تحليل سلسله مراتبي انجام گرديد. و پس از وزن دهي به معيارها و تهيه ماتريس تصميم گيري جهت اولويت بندي از مدل TOPSIS، روش آناليز مورفومتريك و تجزيه و تحليل منطقه اي استفاده و در نهايت يافته هاي اين سه روش با استفاده از روش ميانگين رتبه ها ادغام گرديد. يافته‌ها: يافته هاي مقايسات زوجي بين معيارها با استفاده از روش AHP بر روي معيارها نشان داد كه معيار ضريب رواناب با وزن 0/219 بالاترين وزن و اهميت را در بين معيارها دارد. پس از اين معيار، شاخص هاي بارندگي، زمان تمركز و شماره منحني به ترتيب با وزن نسبي 0/148، 0/116 و 0/109 در رتبه هاي بعدي قرار دارند. نتايج روش TOPSIS نشان داد كه زيرحوضه شماره (1) داراي بالاترين پتانسيل سيل خيزي بوده، و زيرحوضه شماره (3) و (2) به ترتيب رتبه دوم و سوم را از نظر سيل خيزي دارند، همچنين زيرحوضه شماره (7) داراي كمترين پتانسيل سيل خيزي مي باشد. نتايج آناليز مورفومتري نيز نشان داد كه زير حوضه هاي 3، 1، و 8 داراي بالاترين پتانسيل سيل خيزي مي باشد، همچنين زيرحوضه هاي  7 و 10 در اولويت انتهايي قرار دارند. نتايج روش تجزيه و تحليل سلاب منطقه اي نيز نشان داد كه  زيرحوضه هاي 1، 3، 8 و 2 به ترتيب داراي دبي اوج سيلاب بالاتري هستند و زيرحوضه هاي 5، 10 ، 4و 9 داراي دبي اوج سيلاب كمتري هستند. نتيجه‌گيري: يافته ها نشان داد كه زيرحوضه هاي 1،3 و2 در اولويت اول قرار دارند، و  از اين رو از لحاظ ضرورت انجام اقدامات آبخيزداري در الويت هستند. يافته هاي پژوهش مبين اين است كه اولويت بندي زيرحوضه ها با استفاده از پارامترهاي مورفومتري و هيدرولوژيكي به منظور شناسايي حوضه هاي حساس به سيلاب به ويژه در حوضه هاي فاقد آمار، روشي دقيق و كاربردي است.