پويايي فرسايش خاك طي رگبار تحت تأثير اصلاح كاربري اراضي در زيرآبخيزهاي اولويت‌دار حوزه آبخيز گلازچاي، آذربايجان‌غربي

مقدمه و هدف: ارزيابي اثر اقدامات مديريتي مبتني بر قابليت اراضي در مناطق اولويت‌دار به‌منظور حفظ منابع طبيعي و جلوگيري از اثرات نامطلوب وقايع بارشي در راستاي مديريت جامع منابع آبخيز ضروري است. درعين‌حال از تغييرات سريع و نابجاي كاربري اراضي جلوگيري كرده و منجر به ارتقاي خدمات بوم‌سازگان مي‌شود. باوجوداين، ارزيابي اثر اقدامات مديريتي بر تغييرات فرسايش خاك طي رگبارهاي متعدد با تمركز بر زيرآبخيزهاي اولويت‌دار، كم‌تر موردتوجه قرارگرفته است. از همين رو پژوهش حاضر باهدف برآورد و تحليل پويايي فرسايش خاك رگبار تحت تأثير اقدامات مديريتي مبتني بر قابليت اراضي در زيرآبخيزهاي اولويت‌دار حوزه آبخيز گلازچاي انجام شد. مواد و روش‌ها: براي دست‌يابي به اهداف پژوهش حاضر، ابتدا با توجه به نتايج روش الگوريتم امتيازدهي Borda زيرآبخيزهاي اولويت‌دار با مساحت نسبي حدود 34 درصد مشخص شدند. سپس تغييرپذيري فرسايش خاك در 38 رگبار به وقوع پيوسته در سال‌هاي اخير قبل و بعد از اِعمال قابليت اراضي در زيرآبخيزهاي مذكور و هم‌چنين آبخيز با استفاده از رابطه جهاني هدررفت خاك اصلاح‌شده ارزيابي شد. يافته‌ها: نتايج نشان داد ميزان فرسايش خاك رگبارهاي مطالعاتي در محدوده 0/012 تا 0/028 تن بر هكتار بر رگبار متغير است. بااين‌حال با لحاظ اقدامات مديريتي مبتني بر توان بوم‌شناختي در زيرآبخيزهاي اولويت‌دار ميزان فرسايش خاك تمامي رخدادهاي مطالعاتي در خروجي حوزه آبخيز در حدود هفت تا 14 درصد و در خروجي زيرآبخيزهاي اولويت‌دار در اغلب رگبارهاي موردمطالعه در حدود دو تا 34 درصد كاهش داشته است. با اين‌حال انجام قابليت اراضي در اواخر زمستان و اوايل بهار باعث افزايش ميزان فرسايش خاك نسبت به شرايط اوليه در زيرآبخيزهاي ميلان 1، ميلان 2 و گزن 1 در حدود دو الي شش درصد بوده است كه مي‌توان آن را با تراكم كم پوشش گياهي در زمان وقوع رگبارهاي مذكور مرتبط دانست. هم‌چنين نتايج نشان داد بيش‌ترين ميزان كاهش فرسايش خاك در رخدادهاي با ميزان بارندگي پنج تا هشت ميلي‌متر اتفاق افتاده و اثرگذاري اقدامات مديريتي در رخدادهاي بيشينه كم‌تر از رخدادهاي متوسط بوده است. نتيجه‌گيري: نتايج پژوهش حاضر نشان داد در صورت انجام اقدامات مديريتي اصلاح كاربري در سطح شش درصد از زيرآبخيزهاي اولويت‌دار، فرسايش خاكِ حاصل از رگبارهاي مطالعاتي در خروجي حوزه آبخيز حدود 14 درصد كاهش خواهد يافت. يافته‌هاي اين پژوهش مي‌تواند الگوي مديريتي مناسب براي برنامه‌ريزان و سياست‌گذاران، در راستاي اعمال سناريوهاي مديريتي در مناطق با اولويت بالا را ارائه نمايد.