تغييرات زماني رواناب و رسوب جريان رودخانه‌هاي كوهستاني سبلان

مقدمه و هدف: برآورد بار رسوب معلق ايستگاه‌هاي هيدرومتري نيازمند درك درست تغييرات مكاني و زماني رسوب است. تغييرات و اثرپذيري هم‌زمان دبي و رسوب از تغييرات بارش از مواردي است كه به‌ندرت مورد توجه قرار گرفته است. لذا، در اين پژوهش تغييرات در شيب منحني روند و نيز همبستگي نموداري مقادير ماهانه و سالانه رواناب، رسوب ماهانه و سالانه نسبت به مقادير بارندگي در شش ايستگاه شامل آتشگاه، پل‌سلطاني، نير، عموقين، ويلادرق و نوران واقع در دامنه كوهستان سبلان در استان اردبيل، در يك دوره 20 ساله با استفاده از منحني جرم مضاعف مورد ارزيابي قرار گرفت. مواد و روش‌ها: براي رسم و تحليل منحني جرم مضاعف، داده‌هاي ماهانه بارش، رواناب و رسوب جريان در يك دوره همزمان محاسبه و تجمعي شد. شيب منحني روند (STC) براي تعيين افزايش رواناب بر مبناي بارش و غلظت رسوب بر مبناي رواناب مورد استفاده قرار گرفت. تغيير شيب و نيز آزمون معني‌داري در تغييرات منحني‌هاي تجمعي بارش-رواناب و بارش-رسوب مورد ارزيابي قرار گرفت. در ادامه تحليل‌هاي تغيير شيب، عامل كاهشي و ضريب تبيين روي نتايج انجام شد. همچنين از روش ترسيمي تيلور براي ارزيابي همبستكي ميان سري‌هاي زماني بارش، رواناب و رسوب موردمطالعه استفاده شد. يافته‌ها: نتايج مقادير تغييرات رواناب و رسوب در طول دوره آماري موجود ايستگاه‌هاي هيدرومتري نشان داد كه به‌جز ايستگاه نير، يكنواختي مقادير رسوب و رواناب در طول دوره آماري وجود دارد. در صورتي‌كه در ايستگاه‌ نير در تمامي سال‌هاي مورد بررسي داراي بيش‌ترين مقادير رواناب و رسوب بوده است. نتايج نمودار جرم مضاعف نشان داد كه ايستگاه‌هاي نير، پل‌سلطاني و آتشگاه روند تغييرات شيب منحني در طول دوره آماري ثابت بوده، مقدار رسوب و رواناب متناسب با مقدار بارش است. اما در ايستگاه ويلادرق و نوران تغييرات روند رسوب و رواناب نسبت به بارندگي مشاهده شد. هم‌چنين در ايستگاه‌هاي آتشگاه و نوران داده‌ها در سال‌هاي اوليه فاقد روند تغييرات بوده‌اند در سال 1379 و 1384 براي ايستگاه آتشگاه و سال 1386 براي ايستگاه نوران اين روند كاهش پيدا كرده است. نتيجه‌گيري: تحليل نمودارهاي تيلور نشان داد كه همبستگي ميان داده‌هاي بارش و رواناب و رسوب در دامنه صفر تا حدود 0/4 است. تشابه نسبي ضريب تغييرات رواناب و رسوب را مي‌توان با تغذيه رودخانه‌ها از ذوب برف، مقياس زماني سالانه تحليل‌ها و نيز پوشش گياهي مناسب منطقه مورد مطالعه مرتبط دانست. بر اساس تحليل نمودارهاي تيلور، مقادير انحراف معيار داده‌هاي رسوب در همه ايستگاه‌ها در يك محدوده مشابه قرار دارد. علاوه براين، در همه ايستگاه‌ها مقادير انحراف معيار داده‌هاي رسوب از انحراف معيار داده‌هاي رواناب جريان بيش‌تر بوده است.