پهنه بندي و مطالعۀ ميداني لغزش و رانش ها در اطراف جاده هاي جنگلي دارابكلا- ساري

مقدمه و هدف: در استان هاي شمالي كشور مخصوصا استان مازندران، گيلان و گلستان بدليل ساخت جاده هاي جنگلي ميزان درصد زمين‌لغزش به طور نسبي زياد است. با توجه به اهميت حفظ و نگهداري نگهداري جاده در مدت اجراي طرح تنفس جنگل، پهنه بندي مناطق مستعد از نظر وقوع لغزش و رانش و تهيه نقشه هايي با خطر بالاي وقوع لغزش ضروري بنظر مي رسد. از آنجايي كه اثرات طرح تنفس كمتر مورد بررسي قرار گرفته است اين مطالعه بدنبال بررسي بيشتر تاثير طرح تنفس بر حفاظت و نگهداري جاده هاي جنگلي مي باشد. بنابراين هدف از اين مطالعه مكانيابي دقيق مناطق پرخطر وقوع لغزش و رانش در اطراف جاده هاي جنگلي با در نظر گرفتن نقاط كنترل زميني و مدلسازي عوامل موثر بر وقوع لغزش و رانش در اطراف جاده هاي جنگلي مي باشد. مواد و روش‌ها: جنگل دارابكلا در جنوب شرقي ساري به منظور اين پژوهش انتخاب شد. ابتدا عوامل مهم و موثر بر وقوع زمين‌لغزش در منطقه شناسايي شد. سپس لايه هاي شيب، جهت شيب، شبكه جاده و بافر فاصله از جاده، خاك، خطوط گسل و آبراهه ها با استفاده از نرم افزار QGIS ver. 3.61 تهيه شد. همچنين نقاط كنترل زميني (GCPs) از مناطق مستعد لغزش و همچنين ‌لغزش‌هاي انجام شده بصورت جداگانه در منطقه مورد مطالعه به وسيله دستگاه GPS ثبت و سپس در محيط QGIS رقومي‌شد. اولويت بندي با استفاده از روش تحليل سلسله مراتبي انجام و پس از اعمال وزن لايه ها و طبقه بندي مجدد نقشه نهايي پهنه بندي بدست آمد. يافته‌ها: بر اساس نتايج بدست آمده 29/71 و 35/28 درصد از مساحت منطقه به ترتيب داراي خطر خيلي كم و كم از نظر وقوع زمين‌لغزش هستند. 21/75 درصد مساحت منطقه داراي خطر متوسط، 10/89 درصد مساحت منطقه معادل 289 هكتار داراي خطر زياد و 2/37 درصد منطقه كه معادل حدود 63 هكتار منطقه است داراي خطر خيلي زياد از نظر وقوع زمين‌لغزش هستند. نتايج صحت پهنه بندي لغزش و رانش ها نشان داد از بين 29 نقطه ثبت شده به عنوان نقاط كنترل زميني 22 مورد آن از نظر پهنه بندي در مناطقي با خطر لغزش زياد و خيلي زياد قرار گرفته اند و همچنين 4 مورد آن در مناطقي با خطر زمين لغزش متوسط قرار دارند. بنابراين نتايج حاصل از پهنه بندي با درصد بالايي با واقعيت زميني مطابقت دارد و تنها در 3 مورد پهنه بندي كارايي كمتري نشان داد. در منطقه دارابكلا بدليل وجود سنگ بستر مارن و زهكشي نادرست جاده لغزش هاي كم عمق متعددي با فواصل كمتر از 200 متري حاشيه جاده ثبت شده است كه بدليل رها شدن جنگل و عدم اعمال مديريت در حال توسعه و پيشرفت است. همچنين بيشتر لغزش‌هاي اتفاق افتاده در منطقه ي مورد مطالعه، در فاصله اي كمتر از ۲۰۰ متر از آبراهه ها مشاهده مي‌شود. بازديدهاي ميداني نشان مي‌دهد كه لغزش ها بيشتر در مناطقي مشاهده مي شوند كه جاده از كنار دره ها عبور كرده و يا آن را قطع مي كند و بدليل فقدان زهكشي سبب ايجاد لغزش و رانش هاي متعدد مي شود. نتيجه‌گيري: اين مطالعه نشان داد پهنه بندي تا حدود زيادي واقعيت هاي زميني را تاييد مي كند. با توجه به آمار لغزش هاي ثبت شده در تقاطع جاده و آبراهه ها در محل دره هاي اطراف جاده، جاده هاي جنگلي دارابكلا نياز به پروژه هاي مرتبط با حفاظت آب و خاك دارد. به نظر مي رسد زهكشي اصولي جاده و استفاده از روش هاي زيست مهندسي خاك تا حدودي زيادي مي تواند به حفظ جاده و احيا خاك و پوشش گياهي منطقه كمك نمايد.