انديشۀ اخلاقي صحابه ( ضرورت، امكان و روش بازشناسي)

مطالعات معاصران دربارۀ تاريخ انديشه‌هاي اخلاقي در جهان اسلام بيش‌تر بر شناخت انديشه‌هاي اخلاقيِ فلسفي از سدۀ2 قمري به بعد متمركز بوده و در آن‌ها كم‌تر به مطالعۀ تاريخي، گونه‌شناسي و دسته‌بندي آرائي توجه شده است كه در چارچوب سنت فلسفي جهان اسلام نگنجيده‌اند. غالباً خاستگاه آن انديشه‌هاي اخلاقيِ عالمان مسلمان هم كه در سنت فلسفي بازتابيده است، جايي بيرون از جهان اسلام جسته مي‌شود. نگاه انتقادي به اين رويكرد مستلزم آن است كه شواهدي به نفع استمرار نظريه‌پردازي‌هاي اخلاقي در جهان اسلام از كهن‌ترين دوره يعني عصر صحابه بازنماييم و به اين سؤال پاسخ دهيم كه با كدامين مبناي نظري مي‌توان انديشه‌هاي كهن اخلاقي مسلمانان در عصر صحابه را بازشناخت؟كوشش‌هايي كه چون دستاوردشان در قالب‌هايي متفاوت با نظامِ اخلاق فلسفي عرضه شدند، ناشناخته ماندند. براي تحقق اين هدف لازم است معقوليت و معناداري پي‌جويي انديشۀ اخلاقي در عصر صحابه را نشان دهيم؛ هم‌چنان‌كه مي‌بايد به اين سؤال پاسخ گوييم كه صحابه چه‌گونه ممكن است با وجود اشتراك‌شان در شاگردي پيامبر (ص)، پيش‌برندگان آراء و مكاتب مختلفي گردند؟ به همين ترتيب، مي‌بايد شيوۀ گردآوري منابع و راه‌بردهاي تحليل داده‌ها به تناسب اين هدف را بيان كنيم. مطالعۀ كنوني از نوع امكان‌سنجي و هدف از آن هم پديد آوردن مبنايي نظري براي تحليل تاريخ انديشۀ اخلاقي در عصر صحابه است. چنان‌كه خواهيم ديد، مي‌توان انتظار شكل‌گيري مكاتب اخلاقي مختلف را در عصر صحابه داشت؛ مكاتبي كه مي‌توان برپايۀ روش پيش‌نهادي در اين مطالعه راهي فراسوي بازشناسي آن‌ها گشود.