اثربخشي اقدامات آبخيزداري بر فرسايش و رسوبدهي آبخيز قرناوه استان گلستان

مقدمه و هدف: ارزيابي تاثير اقدامات آبخيزداري بر مولفه هاي مختلف آبخيز در بهبود عملكرد اقدامات مذكور حائز اهميت فراوان است. ارزيابي دقيق اقدامات نيازمند پايش پيوسته و دقيق شرايط آبخيز در طول زمان مي باشد. اما متاسفانه در كشورهاي در حال توسعه، در بسياري موارد پايش به دليل نياز به صرف هزينه زياد مورد توجه قرار نمي  گيرد. لذا در ارزيابي اقدامات آبخيزداري با آبخيزهاي فاقد اطلاعات كافي مواجه مي  باشيم. در ارزيابي اقدامات بايد از روش هايي استفاده كرد كه با اطلاعات موجود، قادر به ارائه نتايج مناسب باشد. در پژوهش حاضر به منظور ارزيابي اقدامات آبخيزداري (سازه اي، زيستي) كه از اوايل دهه 1380 در آبخيز قرناوه حوضه رودخانه گرگان رود اجرا شده، تلاش شد از تحليل داده هاي در دسترس با روش هاي مختلف استفاده شود. مواد و روش‌ها: به منظور بررسي تاثير عوامل اقليمي و محيطي بر فرسايش و رسوب، تغيير كاربري اراضي و تغييرات زماني بارش در طول دوره آماري مورد ارزيابي قرار گرفت. نظر به اهميت بررسي اثر منطقه اي سازه هاي آبخيزداري، تاثير آن ها بر فرسايش با استفاده از تصاوير ماهواره اي قبل و بعد از احداث سازه ها بررسي شد. سپس با استفاده از آمار ايستگاه رسوب سنجي تمر و روش من كندال رتبه اي، سال  هاي داراي تغيير معني دار در ميزان رسوبدهي مشخص شدند. سپس مقدار فرسايش و رسوبدهي براي دوره هاي آماري مشخص شده با استفاده از روش RUSLE و منحني سنجه رسوب تخمين زده شد. يافته‌ها: بررسي سري زماني تصاوير ماهواره اي موجود از محل سازه ها در آبخيز قرناوه، در بيشتر موارد نشان دهنده كنترل فرسايش در محل سازه ها بود. اين در حالي است كه محاسبه و مقايسه ميزان فرسايش با روش RUSLE و ميزان رسوبدهي با تحليل داده  هاي بار معلق در دوره هاي زماني مشخص شده توسط روش من كندال رتبه اي نشان داد كه در دوره آماري 95-1387 در مقايسه با دوره آماري 86-1378 متوسط فرسايش آبخيز قرناوه حدود 2 تن در هكتار در سال افزايش يافته است. مقايسه رسوب ايستگاه رسوب سنجي تمر در دو دوره زماني مذكور نيز حاكي از افزايش رسوبدهي مي باشد. نتيجه‌گيري: با وجود اينكه اقدامات آبخيزداري اثرات مثبت محلي بر كاهش ميزان رسوبدهي آبخيز داشته است، اثرات توام عوامل ديگري نظير تغيير كاربري اراضي و شرايط آب و هواشناسي موجب افزايش نسبي ميزان فرسايش و رسوبدهي آبخيز قرناوه شده است. هرچند نتايج پژوهش حاضر حاكي از تاثير مثبت اقدامات آبخيزداري نيست، بايد توجه داشت كه در ارزيابي اثرات اقدامات آبخيزداري هم بايستي به مقياس مكاني اثرات توجه كرد و هم به اثرات توام و متقابل تمامي عوامل تغيير در آبخيز پرداخته شود.