روش مولف كتاب سير تحول قرآن در تعيين ترتيب و سال نزول آيات: تحليل و اعتبارسنجي

برخي از مفسران و دانشمندان علوم قرآني بر اين باورند كه تفسير قرآن بر اساس ترتيب نزول سوره‌ها، بهترين روش براي فهم قرآن و دست‌يابي به اهداف متعالي آن مي‌باشد. يكي از اين افراد، مهدي بازرگان است كه در كتاب« پا به پاي وحي» سوره‌هاي قرآن را با ترتيب نزول خاصي تفسير نموده است. وي با ارايه معياري به نام « طول متوسط آيات» كه منظور از آن خارج قسمت تعداد كلمات سوره بر تعداد آيات همان سوره مي‌باشد، و توضيح و تفصيل آن در قالب جداول و منحني‌هايي در كتاب «سير تحول قرآن» روش پيشنهادي خود را مطرح نموده است. بازرگان ادعا مي‌كند كه طول متوسط آيات در سال‌هاي نخست بعثت اندك بوده و در سال‌هاي بعد تدريجا افزايش يافته است؛ و در سال‌هاي آخرت هجرت به اوج خود رسيده است. دراين مقاله نشان داده‌ام كه مولف «سير تحول قرآن» با تكلف بسيار سعي كرده است كه پيش فرض خود را مبني بر اين كه با گذشت زمان «طول متوسط آيات نازل شده به تدريج افزايش مي‌يابد » را به اثبات برساند. براي اين مقصود گاه در شماره‌گذاري آيات مناقشه كرده است. براي مثال سوره « نصر» را يك آيه به حساب آورده است و يا پنج آيه نخست سوره «علق» را ده آيه فرض نموده است. در بخش دوم با ذكر هشت اشكال، نشان داده‎ام كه بخشي از سال‌هاي نزول مندرج در كتاب «سير تحول قرآن» با مضامين آيات و شواهد قطعي تاريخي و روايي ناسازگار است.