تحليل انتقادي ادله موافقان و مخالفان اغراض لفظي در فواصل قرآني

تغييراتي در رؤوس آيات رخ داده كه برخي مفسران و اديبان علت آنها را رعايت مشاكله فواصل دانسته‌اند. چنين تحليلي، اين پرسش را ايجاد كرده كه آيا ممكن است خداي متعال، در قرآن تغييري با غرضي صرفاً لفظي ايجاد كند؟ در نوشتار حاضر به اين پرداخته شده كه چه رويكردهايي در قبال اين مسأله وجود داشته و سير تاريخي اين رويكردها چگونه است، خاستگاه، پيش‌فرض‌ها و ادله هر رويكرد چيست و چه انتقاداتي به روش استدلال و ادله هر رويكرد وارد است. روش تحقيق در بخش گزارش و تبيين ديدگاه‌ها، توصيفي و در بخش انتقادي، تحليلي (تحليل پيش‌فرض‌ها و روش‌هاي استدلال) است. موافقانِ اغراض صرفاً لفظي، اغراض زيباشناختي لفظي را حكيمانه مي‌دانند و معتقدند هيچ مانعي براي ارادۀ اين اغراض بدون ارادۀ غرض معنايي وجود ندارد. اما مخالفان معتقدند عدم ارادۀ معنا در فواصل آيات با قدرت و حكمت الهي سازگار نيست. برخي از اين گروه حتي تغييراتي را كه در متون عادي بدون غرض معنايي رخ مي‌دهد، در قرآن معنادار مي‌دانند و چنين باوري را نتيجه ضروري اعتقاد به اعجاز بياني قرآن تلقي مي‌كنند. ديدگاه مخالفان از دو جهت قابل نقد است. نخست اينكه از جهت روش نمي‌توان با پيش‌فرض‌ها و استدلال‌هاي كلامي و بدون بررسي پديدارشناسانه درباره زبان قرآن سخن گفت. از منظر شيوه استدلال نيز مي‌توان تبييني زبان‌شناختي از پديده «تغيير در فواصل با غرض لفظي» ارائه داد كه با قدرت و حكمت خدا و اعجاز قرآن سازگار باشد. نتيجه پژوهش حاضر اين است كه دليل قاطعي براي منع اراده اغراض صرفاً لفظي در قرآن وجود ندارد.