ارزيابي پايداري مبتني بر امرژي در پنج بوم‌نظام عمده كشاورزي هيرمند، استان سيستان و بلوچستان

كشاورزي نقش اساسي در حمايت از معيشت خانواده و توسعه اقتصاد ملي دارد. شيوه‌هاي كشاورزي تا حد زيادي ميزان توليد غذا و وضعيت محيط را تعيين مي نمايند. رهيافت تحليل امرژي با كمي سازي جريان‌هاي ورودي محيطي و اقتصادي به واحد يكسان امژول‌خورشيدي توانايي مقايسه جامع نظام‌هاي توليدي مختلف را داراست. در مطالعه حاضر، پايداري بوم شناختي پنج نظام توليد محصولات زراعي گندم، جو، يونجه، هندوانه و خربزه در سطح شهرستان هيرمند، واقع در استان سيستان و بلوچستان، با استفاده از ارزيابي ساختار امرژي و تحليل شاخص‌هاي امرژي بررسي شد. داده‌هاي موردنياز براي اين پژوهش توسط پرسش‌نامه و اندازه گيري هاي ميداني از سطح نظام‌هاي كشاورزي خرده مالكي شهرستان هيرمند در سال 1399 جمع آوري گرديد. جريان‌هاي رايگان تجديدپذير و تجديدناپذير به ترتيب 46/77، 45/87، 64/39، 63/94 و 62/40 درصد از كل امرژي ورودي نظام‌هاي توليد گندم، جو، يونجه، هندوانه و خربزه را به خود اختصاص دادند. سهم زياد نهاده‌هاي رايگان داخلي نشان مي‌دهد كه غالب مزارع مورد مطالعه، نظام‌هايي غير صنعتي هستند كه به شيوه نيمه‌سنتي و كم نهاده مديريت مي‌شوند. مقادير محاسبه‌شده براي شاخص پايداري امرژي (ESI) نشان داد، پايداري بوم‌شناختي نظام توليد يونجه بيشتر از ساير نظام‌هاي مورد مطالعه است. دليل اصلي پايداري بيشتر اين نظام سهم زياد انرژي ورودي مربوط به نهاده‌هاي محيطي رايگان و منابع تجديد پذير اقتصادي بود. همچنين بالا بودن نسبت عملكرد امرژي، مقدار انرژي صرف شده كمتر در توليد هر واحد خروجي و بهره‌وري بيشتر كل عوامل توليد حاكي از مزيت نسبي بيشتر نظام توليد يونجه است. درمجموع ارزيابي‌هاي انجام‌شده بر اساس محاسبه شاخص‌هاي مبتني بر امرژي نشان داد در نظام‌هاي زراعي غالب شهرستان هيرمند، توجه به راهكارهاي عملي در مديريت جامع بوم‌نظام توليدي به‌ويژه حفاظت از مواد آلي خاك و جلوگيري از فرسايش خاك و تلفات مواد آلي خاك، مي‌تواند در پايداري بوم‌شناختي اين نظام‌ها تأثير چشمگيري داشته باشد.