در حضور مولانا: سياحتى در عالم معنا

مراسم سماع كه بسياري از طريقت‌هاي عرفاني آن را برگزار مي‌كنند، يكي از راه‌هايي است كه به نظر پيروان اين طريقت‌ها مي‌تواند انسانِ سالك را به خداوند نزديك كند. اين مراسم در ميان مولويان داراي چهار بخش است كه گويا هر بخشِ آن تجليِ يكي از سَفَرهاي چهارگانه‌اي است كه ابن‌عربي گفته و ملاصدرا نيز نام كتاب عظيم خود را بر اساس همين سفرهاي چهارگانه «الحكمة المتعالية في الأسفار العقلية الأربعة» نهاده است: سَفَر اول از خلق به حق و سفر دوم از حق به حق با حق و سفر سوم از حق به خلق با حق و در خاتمه سفر چهارم است يعني از خلق به خلق با حق. پيشينۀ تاريخيِ اين مراسم معنوي به زمان مولانا جلال‌الدين محمد بلخي برمي‌گردد كه پس از ديدار با شمس تبريزي دچار تحولي روحي و معنوي شد. اين تحول ژرف باعث شد كه مولانا تأملات گسترده‌اي دربارۀ دين و متون مقدس ديني و آثار عارفان از سر بگذراند و تفسيري نسبتاً تازه از دين ارائه دهد كه نشانه‌هاي اين تفسير تازۀ معنويت‌محور در جاي‌جاي نوشته‌ها و سرودهاي او، به‌خصوص كتاب عظيم «مثنوي»، مشهود است. بسياري از علاقه‌مندان به دين و معنويت براي زيارت مولانا و سياحت در عالم معنا رهسپار قونيه مي‌شوند و نوشتۀ حاضر حاصل همين نوع سياحت است. بخش پاياني اين نوشته نقدي بر تصوف و تبديل شدن مشايخ طريقت به بُت‌هايي فرازميني در ذهن مريدان است. در اين بخش تأكيد شده است كه موروثي شدن رهبري در طريقت‌هاي صوفيه و احترام بيش از حد به انتساب به بنيانگذاران طريقت يكي از دلايل انحراف طريقت‌هاي عرفاني و خالي شدن آن از معنا است.