نقد و تحليل تطبيقي ديدگاه‌هاي توجيهي مفسران معاصر درباره آيات جهاد ابتدايي

مفسران و فقها، مطالب بسياري درباره جهاد كه از اركان مهم اسلام و فروع دين است، نگاشته‌اند. مشهور فقها و بسياري از مفسران متقدم، قائل به جواز يا حتي وجوب دو نوعِ جهاد ابتدايي و جهاد دفاعي بوده‌اند. در سده‌هاي اخير، به جهت مناسبات گوناگون اجتماعي مانند آزادي عقيده، گروهي از مفسران منكر جهاد ابتدايي هستند؛ زيرا آن را در تهافتي آشكار با آزادي عقيده مي‌دانند. گروه ديگر در تبيين خود از جهاد ابتدايي، توجيهات و تأويلاتي را به كار مي‌برند تا بتوانند از اين طريق، جهاد ابتدايي را به تأويل جهاد دفاعي برند و تضاد مذكور را در ظاهر حل كنند. ديدگاه‌هاي گروه دوم را مي‌توان در چهار عنوان قرار داد: 1. جهاد ابتدايي به‌منزلۀ دفاع از فطرت انساني؛ 2. جهاد ابتدايي به‌منزلۀ جنگ پيش‌دستانه؛ 3. جهاد ابتدايي به‌منزلۀ جهاد تبليغي؛ 4. جهاد ابتدايي به‌منزله نفي خرافه و باطل. پژوهش حاضر به اين ديدگاه‌هاي تأويلي به روش توصيفي تحليلي و انتقادي مي‌پردازد و در انتها هيچ‌يك از آن‌ها را تمام نمي‌داند؛ زيرا هيچ‌كدام با مفهوم مشهور جهاد ابتدايي انطباق كامل ندارد و هم‌چنين آن تهافت يادشده را به‌خوبي حل نمي‌كند.