بررسي جزئيت «بسم الله الرحمن الرحيم» در سوره‌هاي قرآن

از نظر اماميه و بسياري از اهل‌سنّت، عبارت شريف «بسم الله الرحمن الرحيم» جزء قرآن كريم و جزء سورۀ حمد است؛ اما دربارۀ جزئيت اين عبارت نسبت به‌تمامي سوره‌ها (غير از سوره توبه) بين شيعه و اهل‌سنّت اختلاف است. معروف و مشهور بين علماي شيعه اين است كه «بسم ‌اللّه» جزء تمام سوره‌هاست؛ اما بسياري از اهل‌سنّت چنين اعتقادي ندارند. در بين علماي شيعه ابن‌‌جنيد نيز معتقد است «بسم‌ اللّه» تنها جزء سوره حمد است. اخيراً برخي فقهاي شيعه نيز فتوا داده‌اند و «بسم الله الرحمن الرحيم» را جزء تمام سوره‌ها نمي‌دانند. با توجه به تأثير آشكار اين مسئله در احكام نماز و برخي عبادات ديگر كه بعضاً به‌صورت دوران بين محذورين بوده و قابل احتياط نيست، بررسي مجدد نظر شيعه در اين خصوص ضروري است. به اين منظور و با روش توصيفي- تحليلي و رويكردي انتقادي و با بررسي تمام رواياتي كه ادعا شده بر جزئيت بسمله در تمام سوره‌ها دلالت دارد و همچنين شواهد و قرائن ديگر اين نتيجه حاصل شد كه علي‌رغم ادعاي تواتر روايي در مورد جزئيت «بسم اللّه»، به‌جز از يك يا دو روايت، نه‌تنها مستندي براي اين ادعا وجود ندارد بلكه روايات متعددي بر عدم جزئيت بسمله در غير سورۀ حمد و نمل وجود دارد. اكثر رواياتي كه در وسائل الشيعه در باب مربوط به اين مطلب ذكر شده تنها فضيلت اين آيه و ثواب آن و استحباب شروع هر كار از جمله قرائت قرآن با آن را بيان مي‌كند. اصاله العدم و اصل عدم تكرار نيز اين نظر را تائيد مي‌‌‌‌كند