واكاوي و بررسي روايات اختلاف قرائت در تفسير مأثور البرهان

البرهان سيد هاشم بحراني از جمله مهم‌ترين تفاسير مأثور شيعه در نيمه اول قرن يازدهم قمري است. تفسير مأثور يا روايي از قديمي‌ترين گونه‌هاي تفسيري است كه براي تبيين آيات الهي شكل گرفته است. اين روش، در قرن يازدهم با رواج قلمرو اخباري‌گري بر حوزه‌هاي علمي شيعه، به اوج خود رسيد. تفسير البرهان در زمره تفاسير مأثور محض محسوب مي‌شود و شامل همه سُور قرآن بوده و روايات منقول از ائمه(ع) بدون اظهارنظر مؤلف گردآوري شده است و در آن رواياتي از معصومان(ع) در باب اختلاف قرائت، شيوه تلفظ، يا نوع نزول به‌چشم مي‌خورد. دسته‌بندي و نقد انواع روايات اختلاف قرائت در البرهان، موضوع اصلي اين پژوهش است كه با روش توصيفي ـ تحليلي به بررسي آن پرداخته مي‌شود. نتايج پژوهش نشان مي‌دهد كه اولاً؛ انواع روايات اختلاف قرائت در البرهان شامل: تغيير در شكل ظاهري و تقديم و تأخير يا جابه‌جايي كلمات، اضافه يا كم شدن كلمه يا جمله در خلال آيات، افزودن نام ائمه در آيات، و تفسير مزجي است. ثانياً؛ از نظر تأثيرگذاري در معنا، روايات اختلاف قرائت در البرهان در دو دسته قرائت‌هاي بي‌تأثير در معنا و قرائت‌هاي مؤثر در معنا جاي دارد. ثالثاً؛ بررسي البرهان، نشان مي‌دهد روايات تفسير مزجي كه در صدر اسلام مايه اختلاف قرائت مي‌شده است، در اين تفسير نيز به دليل ماهيت روايي محض بودن آن انعكاس يافته است، مانند روايات اضافه يا كم شدن كلمه يا جمله در خلال آيات، و يا روايات افزودن نام ائمه در آيات، كه غالباً از نظر سندي مخدوش مي‌باشند. رابعاً؛ ذيل برخي از آيات در اين تفسير از قرائت‌هاي ضعيف استفاده شده است كه اين قرائت‌ها حكم قرآن را ندارند و قرآن كريم از هرگونه تحريفي مصون مي‌باشد.