نقد، ترجمه و تحليل كتاب النغم: روايت يحيي‌بن النمجم از اسحاق موصلي

اين مقاله به نقد، ترجمه، شرح، و تحليل كتاب النغم، اثر ارزش‌مند و كوتاه يحيي‌بن المنجم، دانشمند قرن سوم هجري اختصاص دارد كه در آن روايت اسحاق موصلي از «مكتب غنا قديم» آورده شده است. اين رساله از قديمي‌ترين آثار در موسيقي نظري است كه شيوۀ تحليلي دارد و درعين‌حال، به سنت شفاهي و عملي موسيقي نزديك است و با سنت رياضياتي ـ فلسفي كه بعدها غلبه مي‌يابد، تفاوت‌هاي اساسي دارد. محور اصلي رساله، اول بررسي تعداد نغمات اصلي در موسيقي و جاي‌گذاري آن‌ها برروي عود، و دوم شرح نظريۀ «مجرا»ست كه ابداع اسحاق موصلي است. در تحليل نظام نغمگاني المنجم مشخص مي‌شود كه اين نظام شامل ده نغمه و متشكل از دو مجراي بنصر هشت‌نغمه‌اي و وسطي هفت‌نغمه‌اي است كه قطعاً در دو نغمه اختلاف دارند و در بقيۀ نغمات مشترك‌اند و نشان داده مي‌شود كه آن‌چه تا امروز مطرح شده و اين‌كه نظريۀ مجرا مشابه مد يا گام شمرده شده است صحيح نيست. در اين مقاله، علاوه‌بر نقد رساله، متن كامل آن به فارسي ترجمه شده و برمبناي آن، ضمن اشاره به اشكالات شرح‌هاي قديمي‌تر و نقد آن‌ها، شرح ‌و تحليلي سرراست و متن‌محور از آراي ‌المنجم‌ ارائه مي‌شود.